ارزیابی سواد زیست‌محیطی دانش‌آموزان و چالش‌های اجرایی آموزش محیط‌ زیست در مدارس متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه ریزی درسی دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه کاشان

3 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه کاشان

چکیده

 هدف اصلی پژوهش حاضر به‌عنوان یک مطالعه توصیفی-پیمایشی ارزیابی سواد زیست‌محیطی دانش‌آموزان مقطع متوسطه و بررسی مشکلات اجرایی آموزش محیط ‌زیست از دیدگاه دبیران بود. جامعه‌ آماری تحقیق شامل کلیه دانش‌آموزان دختر و پسر دبیرستانی و هنرستانی در منطقه لنجان استان اصفهان در سال تحصیلی 96-1395 برابر با 8920 نفر و نیز دبیران مدارس متوسطه برابر 615 نفر بود. تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران انجام شد. حجم نمونه آماری دانش‌آموزان 1067 و حجم نمونه دبیران برابر با 147 نفر محاسبه گردید. برای نمونه‌گیری از روش خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شد. جهت گردآوری داده‌ها از یک پرسش­نامه محقق‌ساخته ویژه دانش‌آموزان و نیز یک پرسشنامه محقق‌ساخته ویژه دبیران و برای تجزیه­وتحلیل داده‌ها از تحلیل‌های عاملی اکتشافی و تأییدی و نیز آزمون مقایسه‌ای تک‌نمونه‌ای، مقایسه گروه‌های مستقل و تحلیل واریانس یک‌راهه استفاده شد. یافته‌های حاصل از این تحقیق نشان داد که دانش‌آموزان مقطع متوسطه اگرچه در بعد عاطفی سواد زیست‌محیطی دارای وضعیت مناسبی هستند ولی به لحاظ شناخت زیست‌محیطی و نیز مهارت‌ها و عملکردهای مربوط به آن از شرایط و شاخص‌های لازم برخوردار نیستند. به‌علاوه، این پژوهش نشان داد که مهم‌ترین مشکلات اجرایی مدارس متوسطه در حوزه آموزش محیط‌ زیست فقدان تجهیزات لازم، کمبود زمان و عدم وجود ارتباط و تعامل مراکز آموزشی با نهادها و مراکز زیست‌محیطی جامعه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، قوام؛ مقانکی، صغری؛ عابدین، امیر (1387). روش­های آموزش مهارت­های زیست‌محیطی (مطالعه­ی موردی: آموزش کودکان). رشد مدارس. 4. 89-87.
اسماعیلی علویجه، الهام؛ زبردست، لعبت؛ امیری، محمد جواد و صالحی، اسماعیل (1395). مقایسه اثر بخشی آموزش محیط‌زیست با استفاده از آموزش رسمی و غیر رسمی در دانش آموزان پایه ششم ابتدایی، فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار،2(3)،58-49.
امینی، محمد؛ ماشاالهی، زهرا. (1391). جایگاه مغفول آموزش محیط­زیست در کتب درسی. مجله­ علوم تربیتی دانشگاه شهیدچمران اهواز. (2)6. 82-59.
برخوردار، بنفشه. (1387). شناخت محیط زیست، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
برومند، فیروزه. (1370). آموزش بین­المللی محیط‌زیست (تاریخچه، دانش پایه و روش­های آموزشی آن). تهران: کمیسیون ملی یونسکو.
بنسون، جان (1382). اخلاق محیط‌زیست، مقدمات و مقالات، ترجمه عبدالحسین وهابزاده مشهد: جهاد دانشگاهی دانشگاه مشهد.
بوتکین، دانیل؛ کلر، ادوارد (1382). شناخت محیط­زیست. ترجمه عبدالحسین وهاب زاده، چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
 بهرامی، معصومه (1390). بررسی و تبیین نشانگرهای سواد زیست­محیطی در برنامه­های درسی علوم مدارس. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده علوم زیستی.
پالمر، جوی ای (1382). آموزش محیط زیست در قرن بیست و یکم، ترجمه دکتر محمد علی خورشید دوست، تهران: سمت.
پریشانی، ندا؛ میرشاه جعفری، سید ابراهیم؛ شریفیان، فریدون و فرهادیان، مهرداد (1396). بررسی تطبیقی اهداف آموزش محیط‌زیست و فعالیت های مرتبط به آن در کشورهای منتخب و ایران در راستای پیشنهاد فعالیت هایی برای ایران، فصلنامه رویکرهای نوین آموزشی،12(25)،24-1.
چابکی، ام البنین (1383). نقش آموزش زنان در حفظ محیط‌زیست، خلاصه مجموعه مقالات برگزیده نخستین همایش ملی تخصصی آموزش محیط‌زیست ایران، موسسه فرهنگی هنری قاب سبز.
حجتی سیاح، مریم؛ خدابخشی کولایی، آناهیتا (1395). اثربخشی آموزش گروهی محیط‌زیست بر نگرش و آگاهی افزایی زیست‌محیطی دانش آموزان دختر دبستانی شهر تهران؛ نشریه پرستاری کودکان، (3)2. 3323-2423.
حمیدیان، امیر حسین (1390). لزوم توجه به آموزش محیط‌زیست در دانشگاه، اولین همایش ملی آموزش در ایران ۱۴۰۴.
خیل تاش، مریم (1389). بررسی تاثیر و نقش برنامه­های درسی در ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی دانش­آموزان از دیدگاه معلمان و مدیران شهرستان لار (استان فارس) سال تحصیلی 89-1388، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی.
دیبایی، شادی؛ لاهیجانیان، اکرم الملوک (1388). بررسی برنامه­ درسی مقطع راهنمایی با تاکید بر محورهای آموزش، محیط­زیست. علوم محیطی، (3)6. 184-177.
رمضانی قوام­آبادی، محمدحسین (1391). بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت ها و تنگناها. فصلنامه­ راهبرد،21(65). 257-233.
زمانی مقدم، افسانه؛ سعیدی، مهدیه (1392). بررسی تاثیر آموزش محیط­زیست بر ارتقای دانش، نگرش و مهارت معلمان مقطع ابتدایی منطقه ی 12 آموزش و پرورش تهران؛ فصلنامه­ آموزش محیط‌زیست و توسعه­ی پایدار، (3)1؛ 30-19.
سعیدی، عباس (1387). دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، زیر نظر شورای علمی، تهران: موسسه فرهنگی، اطلاع رسانی و مطبوعاتی.
سلطانی، مسعود(1389). بررسی میزان تاثیر آگاهی­های زیست­محیطی دانش­آموزان نسبت به انجام فعالیت­های حفاظت محیط­زیست در هنگام مسافرت، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده علوم تربیتی.
سند همکاری های فرابخشی و بین بخشی در حوزه ی آموزش حفاظت محیطزیست، مدیریت مصرف آب و انرژی در مدارس با موضوع هدف چهارم از اهداف توسعه ی پایدار (1395). تهران: وزارت آموزش و پرورش، وزارت نیرو و سازمان حفاظت از محیط‌زیست.
سیف، علی اکبر (1396). روانشناسی پرورشی نوین (روانشناسی یادگیری و آموزش)، تهران: آگاه.
شاه ولی منصور؛ استوار، سمانه؛ ساکتی، پرویز (1389). دانش زیست­محیطی و عوامل موثر بر آن در بین دانش آموزان مدارس ابتدایی جزیره­ی کیش، تازه­های پژوهش در برنامه­ی درسی، دوره­ جدید، (1)1؛ 108-93.
شهرکی، رضا. (1389). نقش برنامه­ریزی درسی آموزش محیط­زیست در بهبود فرایند یادگیری دانش آموزان از نظر دبیران متوسطه­ شهرستان گنبد کاووس، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی.
صالحی، صادق. (1389). نگرش جدید نسبت به محیط‌زیست و مصرف انرژی، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 6(20)، 216-196.
علوی، مهتاب. (1389). تحلیل محتوای کتب درسی علوم چهارم و پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 89-1388 در ارتباط با محیط­زیست و حفاظت از آن و ارائه­ راهکارهای مناسب برای برنامه­ریزان درسی در این زمینه. اولین همایش سراسری محیط‌زیست، انرژی و پدافند زیستی.
فتحی واجارگاه، کورش. (1395). اصول و مفاهیم اساسی برنامه ریزی درسی؛ تهران: نشر دانشگاهی بال.
فردوسی، سیما؛ مرتضوی، شهرناز؛ رضوانی، نعیمه. (1386). رابطه بین دانش زیست‌محیطی و رفتارهای محافظت ازمحیط؛ پژوهشنامه­ی علوم انسانی، 53. 266-253.
فرمانفرمائیان، فاطمه؛ کریمی، احمد (1353). توسعه­ اقتصادی و مسائل زیست­محیطی، تهران: شرکت افست.
کلانتری، اکرم و سعیدی پور (1395). بررسی تاثیر آموزش محیط‌زیست بر تئوری ارتباط گرایی بر میزان یادگیری و ارتباط با طبیعت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی، فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 4 (3)، 10–5.
لاهیجانیان، اکرم الملوک (1390). آموزش محیط‌زیست، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
لواسانی، احمد. (1372). کنفرانس بین المللی محیط‌زیست در ریو؛ موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول.
لوی، الف (1386). برنامه ریزی درسی مدارس، ترجمه دکتر فریده مشایخ، تهران: مدرسه.
محرم نژاد، ناصر؛ حیدری، عمران (1385). تدوین الگوی مدیریتی توسعه­ی پایدار آموزش محیط‌زیست برای نسل جوان کشور. فصلنامه علمی_ پژوهشی علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. 28، 77-68.
محسن پور، بهرام (1379). مبانی برنامه ریزی آموزشی، تهران: سمت.
محمودی، حسین؛ ویسی، هادی. (1384). ترویج وآموزش محیط‌زیست، رهیافتی در حفاظت اصولی از محیط‌زیست، فصلنامه‌ علوم محیطی. 64-57.
معیری، محمد طاهر (1390). مسایل آموزش و پرورش، تهران، امیر کبیر.
معینی، سید محمود؛ دهقانی فرد، مریم (1394). اصول و شیوه طراحی مدرسه سبز جهت ارتقا و بهبود کیفیت آموزش دانش آموزان در کرمانشاه؛ چهارمین همایش ملی معماری، شهرسازی و پژوهش های نیاز محور با محوریت تحولات نوین و پژوهش های کاربردی.
ملکی حسن (1388). برنامه درسی، راهنمای عمل، مشهد؛ پیام اندیشه.
موسی پور، نعمت اله (1382). مبانی برنامه­ریزی آموزش متوسطه؛ مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)؛ چاپ اول.
مومنی، معصومه (1391). اهمیت برنامه­ریزی آموزش­های محیط­زیست در توسعه­ی پایدار اکوتوریسم ایران با استفاده از مدل SWOT. فصلنامه­ی فضای گردشگری. (11)3. 67-49.
مهرمحمدی، محمود (۱۳۷۹). بازاندیشی فرآیند یاددهی-یادگیری و تربیت معلم، تهران: مدرسه.
نیرو، محمد و همکاران (1391). مقایسه اثربخشی آموزش محیط‌زیست بر اساس نظریه هوش های چندگانه گاردنر و شیوه سنتی، فصلنامه پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، 5 (1). 54-43.
Blatt, E. N. (2015). An investigation of the goals for an environmental science course: teacher and student perspectives. Environmental Education Research, 21(5), 710-733.
Bonnet, M. (2003). “Education for sustainable development: sustainability as a frame of mind”. Journal of Philosophy of Education, Vol. 37, No. 4: 675-690.
Crawford, E. O., Luke & Van Pelt, W. (2015). Children as Solutionaries: Environmental Education as an Opportunity to Take Action. International Journal of Early Childhood Environmental Education, 3(1), 54.
De Vaus, D. A. (2002). Surveys in Social Research. Crows Nest: Allen & Unwin.
Erzengin, O. U. & Kete, E. C. (2013). A study on developing an environmental behavior and attitude scale for university students, Journal of educational and instructional studies in the world, 3 (2): 49-56.
Evans, S. M. Gill, M. E and Merchant, J. (1996). School children as Educator: the indirect influence of environmental education in schools on parent’s attitude towards the environment, Journal of Biological Education, 30(4), 243-248.
Fein. (2003) Education for the Environment: Critical curriculum Theorizing and environmental education Geelong Victoria: Dakin university.
Fortier, J.D., Grady, S. M., Lee and Shelly, A. (1998). Wisconsin’s Model Academic Standards for Environmental Education. Wisconsin’s Department of public Instruction. International Journal of Education Development, 22, 35-46.
Genc, Murat. Genc, Tulin & Goc Rasgele, Pinar. (2017). Effects of nature-based environmental education on the attitudes of 7th grade students towards the environment and living organisms and affective tendency. International Research in Geographical and Environmental, -(-): 1-16. DOI: 10.1080/10382046.2017.1382211
Lateh, H. & Muniandy,P. (2010). Environmental education (EE): Current situational and the challenges among trainee teachers at teachers training institute in Malaysia, Procedia Social and Behavioral Sciences, No2, 1896-1900.
Lindeman, P., Bose, E. (2011). Species richness, structural diversity and species composition in meadows created by visitors of a botanical garden in Switzerland. Landscape and Urban Planning, 79, 298–307.
Okur-Berberoglu, E. The Effect of Eco pedagogy-Based (2015) Environmental Education on Environmental Attitude of In-service Teachers. International Electronic Journal of Environmental Education, l (5), 86-110.
Orr. D.W. (2009). Down to the wire confronting climate collapse, New York: Oxford University Press
Pluhar, Z. F., Piko, B. F., Kovacs, S., & Uzzoli, A. (2009). Air pollution is bad for my health: Hungarian children's knowledge of the role of environment in health and disease. Health & Place, 15(1), 239-246.
Ratner, Blake D. (2004). Sustainability as a dialogue of values: challenges to the sociology of development. Sociological Inquiry, Vol. 74, No. 1, 50–69.
Report of the Working Group on Environmental Education (2007). Shaping our Schools shaping our Future, Environmental Education in Ontario schools. Environmental Education Research, 3 (2). 163-178.
Roussos, G., Spiropoulou, D. and Voutirakis, J. (2005). The role of environmental education in compulsory education: The case of mathematics textbooks in Greece. International Education Journal, 6(3), 400-406.
Steele, A. (2011). Beyond contradiction: Exploring the work of secondary science teachers as they embed environmental education in curricula. International Journal of Environmental & Science Education, 6(1), 1-22.
Suave, L. (2005). Currents in environmental education: Mapping a complex and evolving Pedagogical field. Canadian Journal of Environmental Education, 10, spring, 11–37.
Unesco(1999). Adult Environmental education: awareness and environmental education: awareness and environmental action. Available at: www.education.unesco.org.
Varisli, Tugce. (2009). Evaluating Eighth Grade Students’ Environmental Literacy: The Role of Socio-Demographic Variables. Unpublished Dissertation: Middle East Technical University.
Yousuf, A., & Bhutta, S. (2012). Secondary school students’ attitude towards environmental issues in Karachi Pakistan. International Journal of Scientific & Engineering Research, 3(10): 1–11.