چالش‌های تفکیک دانش‌آموزان تیزهوش و سرآمد: رویکرد ترکیبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

3 استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

توجه به دانش­آموزان نخبه و ممتاز یکی از ایده­های کانونی نظام تعلیم و تربیت هر جامعه است. هدف پژوهش حاضر، ارزشیابی چالش­های تفکیک دانش­آموزان تیزهوش و سرآمد از دانش­آموزان عادی می‌باشد. در این پژوهش روش آمیخته اکتشافی به کار گرفته شد. در بخش کمی، از روش توصیفی و در بخش کیفی، از روش مطالعه موردی کیفی استفاده شد. جامعه­ی آماری در بخش کمی، دبیران، دانش­آموزان و والدین آن­ها در کلیه­ی مدارس استعدادهای درخشان و نمونه دولتی و تعداد 4 مدرسه عادی در استان بوشهر بود که 70 نفر از دبیران، 260 نفر از دانش‌آموزان و 70 نفر از والدین با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای ساده  انتخاب گردیدند. نمونه­ی بخش کیفی، شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه­های شهید چمران اهواز و دانشگاه شیراز و دبیران و دانش­آموزان و دانش­آموختگان دبیرستان­های تیزهوشان و نمونه دولتی استان بوشهر بودند. 15 نفر از اعضای هیأت علمی که قبلاً در زمینه تحقیق، دارای مطالعات و یا پژوهش­هایی بودند با روش نمونه­گیری هدفمند مطلوب و 30 نفر از گروه‌های ذینفع (والدین، دبیران، دانش‌آموزان، دانش­آموختگان) با روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب گردیدند. ابزار پژوهش در بخش کمی، پرسش­نامه محقق­ساخته و روش گردآوری داده­ها در بخش کیفی، مصاحبه نیمه ساختمند بود. برای تحلیل داده­های کمی از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و  آمار استنباطی مانند تحلیل واریانس تک راهه، استفاده شد و تحلیل داده­های کیفی با استفاده از تحلیل مضمون صورت گرفت. نتایج بخش کیفی نشان داد که رویکرد تفکیک در ایران عملکرد قابل قبولی را نداشته است، اما حذف این شیوه به دلیل فراهم نبودن بستر مناسب، امکان پذیر نمی‌باشد. گروه­های ذینفع، تفکیک از آغاز سال­های ابتدایی، منزلت اجتماعی بالاتر در سطح جامعه و دستیابی به مشاغل بالاتر را از مهم­ترین عوامل تسهیل کننده در مسیر مدارس استعداد درخشان و نمونه دولتی و تعریف موجود از مفهوم سرآمدی، نگرش منفی و بی­اعتمادی خانواده­ها نسبت به عملکرد این مدارس و شدت امتحانات داخلی را مهم­ترین عوامل بازدارنده بر می‌شمارند. مخالفین بر دلایلی مانند ایجاد نظام طبقاتی، خلاقیت کشی، ایجاد حس رقابت­گرایی مخرب و موافقین نیز بر دلایلی مانند ارزشمندی پرورش نخبگان، تقاضای جامعه برای آموزش کیفی­تر و نیاز کشور به شناسایی این افراد، اشاره داشته­اند. نتایج حاصل در بخش کمی پژوهش نیز نشان داد که تفاوت معناداری بین نگرش دانش­آموزان، اولیاء و دبیران نسبت به ضرورت تربیتی تفکیک و کارکرد جذب وجود ندارد؛ اما در نگرش آن­ها به ضرورت اجتماعی تفکیک، تفاوت معنادار است. نزدیک به 60% دانش­آموزان نسبت به مطلوبیت و کفایت آزمون ورودی تردید دارند و تقریباً نزدیک به نیمی از هر سه گروه معتقدند تجدیدنظر اساسی در شیوه­ی گزینش دانش­آموزان، یک الزام است. تفاوت معناداری بین گروه های ذینفع نسبت به پرورش مؤلفه­های سرمایه اجتماعی وجود دارد و تفکیک دانش‌آموزان تیزهوش و سرآمد از دانش‌آموزان عادی نتوانسته است موجب افزایش سرمایه اجتماعی دانش‌آموزان شود.  

کلیدواژه‌ها


آشنایی با ضوابط و آیین­نامه­های بنیاد ملی نخبگان. (1390). تهران: روابط عمومی بنیاد ملی نخبگان.
اژه­ای، جواد. (1383). ویژگی­های کودکان تیزهوش، چاپ اول، نشر سمپاد.
 اژه­ای، جواد. (1386). پرورش استعدادها بسیار سخت­تر از شناسایی آن­هاست، مجله استعداد درخشان،شماره پانزدهم، نشر: سمپاد، 15- 13.
 اشتروس، آنسلم و کوربین، جولیت. (1990). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها،ترجمه: بیوک محمدی (1390)، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 اصغری­نکاح، سید محسن. (1391). خلاقیت­زدایی مضاعف از کودکان در دوره دبستان تحت عنوان تیزهوشان: چالش موجود و راهکارهای برون­رفت. ارائه شده در چهارمین کنفرانس ملی خلاقیت­شناسی، تریز و نوآوری در آموزش و اولین همایش روش تفکر و خلاقیت­شناسی در آموزش علوم پزشکی،19 و 20 شهریور، مشهد.
انصاری، محمدمهدی. (1386). مقدمه­ای در باب ضرورت­ها و راهکارها و نخبه­پروری سیاسی. انتشارات دادگستر.
 ایلیچ، ایوان. (1926). مدرسه­زدایی از مدرسه: ضرورت دگرگون­سازی نظام آموزشی جامعه، ترجمه: الهه ضرغام (1387).
 باتامور، تی­بی. (1381).  نخبگان و جامعه، ترجمه: علیرضا طیب، انتشارات دانشگاه تهران.
به­پژوه، احمد؛ کهتری، فهیمه؛ اژه­ای، جواد و شکوهی­یکتا، محسن. (1387). مقایسه سلامت روانی و سازگاری اجتماعی دانش­آموزان دختر تیزهوش در سه موقعیت آموزشی، مجله علوم
روان­شناختی
، 7، 28، 511 -494. 
پیش­قدم، رضا. (1391). نگاهی انتقادی به نقشه هوش در ایران: نخبگی یا مخبگی، ارائه شده در نخستین همایش هم‌اندیشی در امور نخبگان، تهران: مهرماه 91.
 ترخان، مرتضی و اژه­ای، جواد. (1383). موضع نظارت، حرمت خود و پیشرفت تحصیلی در
دانش­آموزان تیزهوش و عادی، کتاب ویژگی­های شخصیتی تیزهوشان در پژوهش­های
روان­شناختی ایران
، نشر: سمپاد.
 حاجی­بابایی، حمیدرضا. (1390). از مدرسه علوی تا آموزش تیزهوشان، قابل دسترسی در پایگاه خبری تحلیلی پارسیان. کد خبر:  ۳۵۳۳۴، 13 فروردین 1390. قابل دسترسی در www.parsiyan.com.
 دادستان، پریرخ. (1386). برچسب سرآمدی یا استعداد درخشان. فصلنامه روان­شناسی تحولی: روان­شناسان ایرانی، شماره یازدهم، 188- 186.
رضاپور میرصالح، یاسر و فتوحی اردکانی، عزت. (1390). مقایسه محیط آموزشی- یادگیری و منبع کنترل تحصیل در دانش­آموزان مدارس تیزهوشان، نمونه دولتی و شاهد، پژوهش­های تربیتی، شماره 32 ، 38 –  20.
 رئیس دانا، فرخ­لقا و وفائی، مسعود. (­1390). نقش برنامه­ریزی آموزشی در توسعه آموزش­وپرورش، ماهنامه رشد تکنولوژی آموزشی، دوره 27، شماره 4، 46-41.
 زارعی، عظیم و شریفی، نوید. (1388). شناسایی، دسته­بندی و اولویت­بندی عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی: مطالعه موردی شهرستان­های منتخب استان سمنان،مجموعه مقالات همایش ملی سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی، اسفند ماه.
روشه، گی. (1987). تغییرات اجتماعی، ترجمه: منصور وثوقی (1385)، تهران: انتشارات نی.
سحرخیز، ابراهیم. (1391). جذب، هدایت و توانمندسازی اجتماعات استعدادهای برتر. ارائه شده در نخستین هم­اندیشی ملی در امور نخبگان کشور، مهرماه 91.
 سریع­القلم، محمود. (1381). عقلانیت و آینده­ی توسعه یافتگی ایران، تهران: انتشارات مرکز.
  شارع­پور، محمود؛ فاضلی، محمد و صالحی، صادق. (1387). بررسی شاخص­های کیفیت در آموزش عالی بر مبنای تحلیل شایستگی­های کانونی، فصلنامه علمی - پژوهشی آموزش عالی ایران، انجمن آموزش عالی ایران، سال اول، شماره اول، 55-32.
صالحی­عمران، ابراهیم. (1385). بررسی نگرش اعضای هیأت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج کشور: مطالعه موردی دانشگاه مازنداران،  فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 28، 80-56.
صالحی­عمران، ابراهیم و مهر­علیزاده، یداله. (1384). تغییرات بازار کار، آموزش عالی و سرمایه اجتماعی، مجموعه مقالات همایش آموزش عالی و توسعه پایدار.
 صبوریان، محسن. (1389). نسبت بین برابری و نابرابری در عدالت آموزشی: مطالعه­ی موردی سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، کتاب ماه علوم اجتماعی رسائل دانشجویی، شمارگان 44 و 45، 107-104.
 عارفی، مژگان. (1387). مقایسه خودگردانی دانش­آموزان مدارس تیزهوشان و عادی و نقش
پیش­بینی­کنندگی ابعاد خودگردانی برای عملکرد تحصیلی، مجله دانش و پژوهش در علوم تربیتی، دوره 22، شمارگان 17 و 18، 98 -75.
عباس­زاده، محمد. (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی، جامعه شناسی کاربردی، سال 23، (1) 45، 34 – 19.
 منتظر، غلامعلی؛ ناظمی، امیر و موسوی­نسب، سید محسن. (1391). پیامدهای بازاندیشی در مفهوم نخبگان، ارائه شده در نخستین هم­اندیشی در امور نخبگان کشور، مهرماه 91.
 فتحی­آشتیانی، علی. (1370). بررسی تحول تصور از خود، حرمت خود، اضطراب و افسردگی در نوجوانان تیزهوش و عادی، مجله استعداد درخشان، سال پنجم، شماره 1، 253-250.
کاکاوند، علیرضا. (1388). روان­شناسی و آموزش کودکان استثنایی، تهران: نشر روان.
گالاگر، جیمز. (1926). آموزش کودکان تیزهوش، ترجمه: مجید مهدی­زاده و احمد رضوانی (1386)، انتشارات: آستان قدس رضوی.
لورمن، تیم؛ دپلر، جوان و هاروی، دیوید. (1970). آموزش فراگیر (راهنمای عملی در حمایت از یادگیرندگان با توانایی­های گوناگون، ترجمه: احمد به­پژوه و عباسعلی­حسین خانزاده (1391)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات.
مالان، تی­یری. (1987). برنامه­ریزی آموزشی به عنوان یک فرایند اجتماعی، ترجمه: سعید بهشتی (1387)، تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.
محمودی، عبدالرضا. (1374). بررسی و مقایسه نگرش­های مدیران، معلمین و مربیان تربیتی شهرستان الیگودرز، پایان­نامه کارشناسی مشاوره، مرکز آموزش عالی ضمن خدمت اهواز.
 مشایخی، نازلی و ترابی­میلانی، فریده. (1391). کودکان استثنایی، انتشارات: فاطمی.
نظری، شهلا؛ اژه­ای، جواد و آزادفلاح، پرویز. (1382). بررسی مهارت­های دختران سرآمد شاغل به تحصیل در مراکز آموزشی استعدادهای درخشان، غیرانتفاعی و عادی شهر تهران، مجله استعدادهای درخشان، 31-12.
 نقیب‌زاده، احمد. (1385). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. قم.
 نمکی، زهرا و اژه­ای، جواد. (1376). مقایسه ویژگی­های شخصیتی دانش­آموزان دبیرستانی دختر و پسر تیزهوش و عادی، مجله استعدادهای درخشان، شماره بیست و دوم، 151-124.
نیک­نشان، شقایق و ممدی دارافشانی، علیرضا. (1390). تأملی بر آموزش­ و پرورش نخبگان، مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره ششم، سال 24 ، شماره 1 ، 22-5.
ورتس، مارگارت جی؛ کالاتا، ریچارد و تامکینز، جیمز، آر. (2007). زمینه آموزش کودکان استثنایی. ترجمه: مجتبی، امیری‌مجد (1389)، تهران: نشر آشوب.
یزدانی، شهرام. (1389). نخبگان در ایران. نشریه الکترونیک توسعه علمی ایران، سال چهارم، شماره25.
Altun, F. & Yazici, H. (2010). Learning styles of the gifted student in Turkey.Procedia Social and Behavioral Sciences. 9, 198-202.
Amini, M. (2005). Identifying stressors and reactions to stressors in gifted and non-gifted students. International Educational Journal,6 (2), 136-140.
Balilashak, N., Safavi, M. & Mahmoudi, M. (2010). Comparative assessment of mental health of gifted and average students of junior high school. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 2027-2033
Bas, G. & Beyhan, O. (2010). Effects of  multiple intelligences supported projectbased learning on students’ achievement levels and attitudes towards English lesson .International Electronic Journal of Elementary Education. 2(3) 349-367.
Benson, C. & Lunt, J. (2011). We’re Creative on a Friday Afternoon  Investigating Children’s Perceptions of their Experience of Design & Technology in Relation to Creativity. Journal of Science Education Technology.20:679–687.
Chino valley Unified School District. (2005). Gifted and Talented Education, California.
Cho, S., Ahn, D., Han, S. & Park, H. (2008). Academic developmental patterns of the Korean gifted during the 18 years after identification. Personality and individual differences. 45, 784-789.
Cochran,C. S. (2009). Effects of social supprt on the social selfconcepts of gifted adolescents. Doctoral  Dissertation, Western Kentucky University.
Gallagher, J. & Harradine, C. C. (1997). Gifted students in the classroom. Roeper Review, 19 (3), 132-136.
Gallagher, J. (1995). “Education of Gifted Student, A Civil Rights Issue, Phi Delta Kappan, 76 (5), 408.
Gifted and talented children in (and out of the classroom). (2006). A report for the Council of Curriculum, Examinations, and Assessment (CCEA). 
Gross, J. J. & John, O. P. (2002). Wise emotional regulation. In Feldman Barrett, L.  & Salovey, P. (Eds), the wisdom in felling: Psychological processes in emotional intelligence New York: The Guilfford Press. 297-318.
Gur, C. (2011). Do gifted children have similar characteristics? : Observation of three gifted children. Preceded Social and Behavioral Sciences. 12, 435 – 466.
Herzog, N. (2003). Impact of gifted programs from the students’ perspectives, Gifted child Quarterly, 47(2) 131-143
Kennedy, D. M. (2002). Glimpses of a highly gifted child in a heterogeneous classroom.  Roeper Review. 24, 120-124.
Kerr, B. (2009).Encyclopedia of Giftedness, Creativity, and Talent; SAGE Publications.
Kuo, C., Maker, J., Su, C. & Ho, C. (2010). Identifying gifted children and cultivating problem solving abilities and multiple intelligences. Learning and Individual Differences. 20, 365-379.
Lopez, v. & Sotillo, M. (2009). Giftedness and social adjustment: evidence approach in Spanish – speaking children and adolescents. High Ability Student. 20, 39-53.
Linan, F. & Santos, F. J. (2007). Does Social Capital Affect Entrepreneurial Intentions? International Atlantic Economic Society.443-453.
Mandelman, S. D., Tan, M., Aljughaiman, A. M. & Grigorenko, E. (2010). Intellectual giftedness: Economic, political, cultural, and psychological considerations. Learning and Individual Differences. 20, 287-297.
Mchlum, H. (2002). Should I stay? Should I go? On Relative Deprivation, and Migration Dynamics Review of Development Economics, (1), 67-76.
Misirkov, K. & Macedonia, S. (2010). Instigation and development of gifted in school, Despina Siveska, Procedia Social and Behavioral SciencesAvailable online at www. Sciencedirect. Com.2, 3329-3333.
Ramzi, S., Pakdaman, S. & fathabadi, J. (2011). A development study of adjustment in gifted and nongifted adolescents and youths regarding characteristic. Procedia social and Behavioral Sciences, 30, 43-47. 
Rinn, A. N., Plucker, J. A. & Stocking, V. B. (2010). Fostering gifted students’ affective development: A look at the impact of academic selfconcept. Teaching Exceptional Children Plus. (6) 1-13
Rinn, A. N. (2007). Effects of programmatic selectivity on the academic achievement , academic selfconcepts, and aspirations of gifted college. Gifted child Quarterly.51, 232-242.
Schwean, V., Saklofske, D. H., WiddifieldKonkin, L., Parker, D. A. & Kloosterman, P. (2006). Emotional intelligence and gifted children. EJournal of Applied Psychology: Emotional Intelligence. 2(2), 30-37.
Wright, P. & Leroux, J. (1997). The self concept of gifted adolescents in a congregated program, Gifted Child Quarterly. 41(3), 83-94.
Zeidner, M. & ShaniZinovich, I. (2011). Do academically gifted and nongifted students differ on the BigFive and adaptive status? Personality and Individual Differences, 5, 566-570.
Zindner, M. & Schleyer, E. J. (1999). Educational setting and the psychological adjustment of gifted students. Studies Educational Evaluation. 25, 33-46.