کاوش برنامه درسی اجرا شده دروس تربیتی؛ نظریه‌ای داده بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانشجوی دکتری رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 دانشیار دانشگاه و عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان تهران

چکیده

دروس تربیتی از درس­های مفید، کلیدی و ضروری دانشجویان دوره­های تربیت معلم به­خصوص آموزگاران دوره ابتدایی است، چنان­چه محتوای این دروس متناسب با نیازهای حرفه­ای معلمان تدوین شود، می­تواند نقش مؤثری در بهبود عملکرد آنان داشته باشد. در همین راستا، هدف این مقاله، بررسی فرایند برنامه درسی اجرا شده دروس تربیتی کارشناسی پیوسته آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان بود تا از این رهگذر نقاط ضعف و قوت، شناسایی و اصلاحات لازم برای گروه تخصصی علوم تربیتی (آموزش ابتدایی) فراهم شود. این مطالعه با روش تحقیق کیفی انجام شد. با استفاده از نمونه­گیری هدفمند و نظری (مبتنی بر روند استخراج متغیرها و شکل­گیری نظریه) و بکارگیری رویکرد اشباع نظری، مصاحبه­های عمیق نیمه ساختاریافته با 31 نفر از استادان دروس روان­شناسی تربیتی، ارزشیابی از یادگیری و اصول و روش­های تدریس و 12 گروه کانونی دانشجویان، انجام شد. اعتبار و روایی داده­ها با استفاده از دو روش تطبیق توسط اعضا و بررسی همکار به­دست آمد. مراحل کار به روش گراندد تئوری (نظریه برخاسته از داده­ها) که مشتمل بر پارادایم کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) است، تدوین و نتایج تحلیل شد. از داده­های این تحقیق از مجموع سه درس، 628 کد اولیه و در نهایت پس از چندین بار تقلیل و ادغام جهت رسیدن به تراکم مفهومی، 503 کد اولیه از مصاحبه با مشارکت­کنندگان به­دست آمد و در مراحل بعدی تجزیه و تحلیل، طبقه اصلی به نام «کیفیت برنامه درسی اجرا شده» به­دست آمد. انتخاب عنوان «کیفیت برنامه درسی اجرا شده» به این دلیل بود که می­توانست بخش قابل توجهی از گوناگونی داده­های به­دست آمده را تبیین نماید. نتایج نشان داد مجموعه­ای از عوامل اعم از ویژگی­های شرایط علی، شرایط مداخله­گر، زمینه، راهبردهای یاددهی- یادگیری، شیوه­های ارزشیابی و پیامدهای حاصل از این عوامل بر کم­و­کیف پدیده و مقوله اصلی یا همان «کیفیت برنامه درسی اجرا شده» تأثیرگذار است. نتایج مختص این گروه است و تعمیم آن­ها به سایر گروه­ها باید با احتیاط صورت پذیرد.

کلیدواژه‌ها


ادیب حاج باقری، محسن؛ پرویزی، سرور و صلصالی، مهوش. (1390). روش­های تحقیق کیفی، تهران: نشرو تبلیغ بشری و تحفه. چاپ سوم.
اشتروس، آنسلم و کوربن، جولیت. (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی؛ رویه­ها و شیوه­ها، (ترجمه بیوک محمدی)، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی: 1998).
بازرگان، عباس. (1389). مقدمه­ای بر روش­های تحقیق کیفی و آمیخته، رویکردهای متداول در علوم رفتاری، تهران: دیدار. چاپ دوم.
تقی­پور ظهیر، علی. (1387). برنامه­ریزی درسی برای مدارس ابتدایی در هزاره سوم. تهران: نشر آگه.
حسین­پور، محمد؛ شریعتمداری، علی؛ نادری، عزت اله و سیف نراقی، مریم. (1386). نگرش استادان علوم تربیتی به سرفصل برنامه­های تحصیلی رشته کاردانی و کارشناسی آموزش ابتدایی در آموزش عالی ایران، مجله دانش و پژوهش در علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان (اصفهان)، شماره پانزدهم، پاییز 86، صص 118-95.
سیلور، جی گالن؛ الکساندر، ویلیام ام و لوئیس، آرتور جی.‌ (1378). برنامه ­ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر، ‌ترجمه: غلامرضا خوی­نژاد، مشهد، آستان قدس رضوی.
صادقی، نسرین. (1389). بررسی وضعیت برنامه ­درسی اجرا شده در درس ریاضیات پایه چهارم ابتدایی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی.
عابدی، لطفعلی. (1382). تأملی بر سطوح سه گانه آرمانی، رسمی، تجربه شده برنامه ­درسی کاردانی تربیت معلم، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 72 و 73، زمستان 1381 و بهار 1382، ص 45 تا 88.
فتحی واجارگاه، کورش و مؤمنی مهموئی، حسین. (1387). بررسی نقش عوامل مؤثر بر مشارکت اعضای هیأت علمی در برنامه ریزی درسی دانشگاهی. فصلنامه آموزش عالی ایران. سال اول. تابستان، شماره 1، انجمن آموزش عالی ایران و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 131- صص 154.
فتحی واجارگاه، کورش. (1384). کالبد شکافی برنامه درسی در ایران مدلی در حوزه پژوهش در ایران. قلمرو برنامه درسی در ایران وضعیت موجود و چشم انداز آینده (مجموعه مقالات انجمن مطالعات برنامه درسی ایران). تهران: سمت.
فتحی واجارگاه، کوروش. (1388). اصول و مفاهیم اساسی برنامه ریزی درسی، تهران: بال. چاپ اول.
کلاین، فرانسیس. (1369). استفاده از یک مدل تحقیقاتی به عنوان راهنمای فرایند برنامه ریزی درسی، فصلنامه تعلیم و تربیت، ترجمه: محمود مهرمحمدی، ص 22 و23.
مجتهدی، مهین. (1383). نارسایی­های موجود در نظام تربیت معلم ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی. 
محمدپور، احمد. (1389). منطق و طرح در روش­شناسی کیفی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی پیوسته آموزش ابتدایی، (خاص دانشگاه فرهنگیان). (1395). نسخه بازنگری مجدد، مصوبه جلسه 869 مورخ 28/09/1394.
ملایی­نژاد، اعظم و ذکاوتی قراگوزلو، علی. (1387). بررسی تطبیقی برنامه­های درسی تربیت معلم انگلستان، ژاپن، فرانسه، مالزی، ایران، فصلنامه نوآوری­های آموزشی، تابستان سال هفتم، شماره 26، صص 35-62.
ملکی، حسن. (1388). برنامه ریزی درسی (راهنمای عمل). تهران: انتشارات مدرسه.
مهرمحمدی، محمود. (1373). تأملی در ماهیت نظام متمرکز برنامه ریزی درسی. فصلنامه تعلیم و تربیت.42- 41 . صص 11،  شماره 8-11.
موسی­پور، نعمت­اله و احمدی، آمنه. (1394). طراحی کلان (معماری) برنامه درسی تربیت معلم، (برنامه درسی ملی تربیت معلم جمهوری اسلامی ایران)، ویراست نوزدهم. (10/04/1394).
هاشمی، سیداحمد و خدابخشی صادق آبادی، فاطمه. (1396). برنامهدرسیپنهانونقشآندرمدارس، پیشرفتهای نوین در علوم رفتاری، خرداد 1396، شماره 8، از صفحه 28 تا 41. قابل دستیابی در:  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1235023
Akker, J. J. H. Van den .(2003). CurriculumPerspective: An Curriculum Landscape and trends. Pordvecht: Kluwev Academic Publishers.
Anne, H. & Richard, C. (2015). Authentic student inquiry: the mismatch between the intended curriculum and the student-experienced curriculum. Research in Science & Technological Education Vol. 28, No. 1, April, 43–62.
Asha, K. & Jitendra, C. C. & Griffin, Yan Ping Xin. (2010). An Evaluation of the Intended and Implemented Curricula’s Adherence to the NCTM Standards on the Mathematics Achievement of Third Grade Students: A Case Study.
Brown, R. A. (2009). Curriculum Consonance and Dissonance in Technology Education Classrooms. Journal of Technology Education. Vol. 20, No. 2, spring
Butler, Judy, D. (2004). The Field of curriculum; www.fieldofcurriculum. Htm.
Cabrita, i., Lucas, M., Capelo, A. & Ferreira, A. (2017). Maths in-service teacher training and the restructuring of secondary education in East-Timor. Procedia-social and Behavioral Sciences, 186, 649-655.
Ciscel. (2003). Curriculum stocktake, New Zealand principles’ federation, Http:// www.nzpf.ac.nz/resources/ Lester Judson B. Cross, John H. Dodge, James A. Walter, Uri Haber-Schaim. PSSC Physics. 3th edition 1971. D.C. Heath.
Cofre, H., Gonzalez-Weil, C., Vergara, C., Santibanez, D., Ahumada, G., Furman, M. & Perez, R. (2016). Science Teacher education in South America: The Case of Argentina, Colombia and Chile. Journal of Science Teacher Education, 26, 45-63.
Cutcliffe J. R. (2000). Methodological issues in grounded theory. Journal of advanced Nursing; 31(6): 1476-1484.
DeLuca, C., Chavez, T., Bellara, A. & Cao, C. (2013). Pedagogies for preservice assessment education: Supporting teacher candidates’ assessment literacy development. Teacher Educator, 48, 128-142.
Gary, C. (2017). Pragmatism Liberalism and the Critique of modernity: Cambridge University Press.
Gvirtz, S. & Beech, J. (2010). From the Intended to the Implemented Curriculum in Argentina: Regulation and Practice. Journal of Curriculum and Instruction, 4 (2).
Katman, A. K. & Tutkun, O. F. (2015). Teachers, viws related to the effectiveness of in-service training programs in primary schools. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 174, 1878-1885.
Koc, E. M. (2016). A general investigation of ihe in-service training of English Language teacher at elementary school in Turkey. International Electronic Journal of Elementry Education, 8(3), 455-466.
Luen, W. K. (2008).Curriculum Gaps in Business Education: a Case Study of Stakeholders’ Perceptions.Thesis submitted for the degree of Doctor of Education at the University of Leicester.
Marsh, C. & Willis, G. (2003). Curriculum: Altarnative Approaches, ongoing Issues. Merrill Prentice Hall. New Jercy: Ohio.
McCormic, R. & Murphy, P. (1999). Curriculum: A focus on learning; International Companion of Education. London. Rout ledge.
Posner, G. J. (1992). Analyzing the Curriculum, (2th edition) New York: Mc Graw Hill, Inc.
Prideaux, D. (2003); ABC for Learning and Teaching Medicin, Curricula design, BMJ. Vol. 326 February.Marsh, C., &Willis, G. (2003). Curriculum: Altarnative Approaches, ongoing Issues. Merrill Prentice Hall, New Jercy: Ohio.
Prideux, D. (2003). Curriculum design Clinical Review. Vol. 326, No. 1, PP. 268-270.
Robittalle, D. F. & Maxwell, B. (1996). The conceptual framework and research Questions for TIMSS. Chapter 2 in D. F. Robittalle & R. A. Garden, 1996.
Schacter, J. & Thum, Y. M. (2004). “Paying for High and Low Quality Teaching”; Economics of Education Review, Vol. 23, pp. 411- 430.
Sheldon, L. (1998). Grounded theory: issues for research in nursing. Nursing Standard; 12 (52).
Streubert, H. & Carpenter, D. (1999). Qualitative research in Nursing. Advancing the humanistic imperative. 2 ed. Philadelphia: Lippincott. pp. 104-105.
Waine. & Bruce. (2003). Definition of curriculum, faculty senate task force on curriculum.
Wilson, L. (1997). Defferent Types of curriculum University of Wisconsin at Steven’s point. Research papers in Education. Vol. 15, No. 2, PP. 158-212.
Yilmaz, H. Y. & Esen, D. G. (2017). An investigation on in-service training of the Minisrty of National Education (MONE). Procedia-social and Behavioral Sciences, 186, 79-86.