شناسایی مؤلفه‌های آموزش اخلاق و میزان توجه به آن در مدارس ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

3 استاد دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

پژوهش حاضر با رویکرد ترکیبی اکتشافی متوالی از نوع ابزارسازی با هدف شناسایی مؤلفه­ها و بررسی میزان توجه به آموزش اخلاق در مدارس ابتدایی انجام شده است. در بخش کیفی با روش استنتاجی-پدیدارشناسی، با 14 استاد و محقق حوزه آموزش اخلاق و مؤلفان کتب درسی که به صورت هدفمند و با روش زنجیره­ای انتخاب شده بودند تا حد اشباع نظری، مصاحبه نیمه­ساختارمند انجام شد. روایی و پایایی مصاحبه با پیاده­سازی متن، بازنگری سؤالات و پاسخ­ها  و تطبیق  برخی مضامین، توسط دو تحلیل­گر مستقل تأیید شد.سپس هشتاد مضمون پایه وسیزده مضمون سازمان­دهنده، در قالب چهار بعد (اهداف فردی، اهداف اجتماعی، روش، چالش­ها و نارسایی­های آموزش اخلاق)، دسته­بندی شدند و پرسش­نامه­ای با محوریت چهار بعد اصلی برای بخش کمّی (توصیفی پیمایشی) تحقیق تنظیم شد. روایی صوری و محتوایی پرسش­نامه به تأیید ده تن از استادان دانشگاه رسید. ضریب آلفا کرانباخ به­دست آمده حاکی از پایایی مطلوب پرسش­نامه است. طبق نتایج کمی، دبیران، در بعد اهداف فردی، مضامین بهداشت فردی، رابطه فرد با خدا، پاکدامنی و خویشتن­بانی؛ و در بعد اهداف اجتماعی، مضامین رابطه فرد با دیگر انسان­ها و رابطۀ فرد با طبیعت را ، به­صورت معناداری از میانگین مطلوب بالاتر ارزیابی کردند که نشانۀ توجه کافی به آنها در مقایسه با سایر مضامین است. مضامین اخلاق فردی (شجاعت، معنویت نه به معنای پرورش دینی، کرامت انسانی، انضباط شخصی و خود راهبری) و نیز برنامه درسی منسجم در قالب تحقق اهداف سطوح بالای شناختی، عاطفی و عملی نیازمند توجه و برنامه­ریزی فکورانه­تری هستند. رشد توانمندی معلمان در فهم شفاف­تر مضامین اخلاقی و بکارگیری اثربخش آموزش اخلاق از پیشنهادات مهم این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
اسماعیلی، رضا. (1379). بررسی اوضاع و ویژگی­های فرهنگ عمومی استان اصفهان، (گزارش تحقیق) اصفهان، انتشارات اداره کل دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی اصفهان.
افکاری، فرشته. (1393). نقد و بررسی رویکرد­های تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب­های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه­های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی. رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
بیات، فریبرز. (1372). تأثیر عام­گرایی بر اخلاق، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
حسنی، محمد. (1394). رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی. تهران، انتشارات مدرسه.
حسنی، محمد. (1395). بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی دوره ابتدایی. فصلنامه علمی-پژوهشی تربیت اسلامی، (11) بهار و تابستان، 48-28.
درخشه، جلال؛ افتخاری، اصغر و ردادی، محسن. (1394). تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیت­الله خامنه­ای، جستارهای سیاسی معاصر. دوره 6 شماره  3، 72-  53.
سجادی، سید مهدی و علی­آبادی، ابوالافضل. (1388). تبیین نظریه اخلاق در فلسفه مدرن (کانت) و پست مدرن (فوکو) و نقد تطبیقی دلالت­های آن برای تربیت اخلاقی. فصلنامه تعلیم و تربیت، ( 93) 164- 137.
طالبی، ابوتراب. (1380). بررسی تعارض بین ارزش­های اخلاقی مذهبی و کنش­های اجتماعی دانش­آموزان دبیرستان­های منطقه 3و5 شهر تهران، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
زکاوتی­قرگزلو، علی. (1395). رابطه عقل و اخلاق، اندیشه­های نوین تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی دانشگاه الزهرا، 12، (2) تابستان، 187-166.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ زاده، محمد. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضمون­ها: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، دوره 5 شماره 2، 198 -151.
کارور، نجمه؛ خوشبخت، فریبا و مزیدی، محمد. (1394). فهم آموزش اخلاق در مدارس ابتدایی شهر شیراز از دیدگاه معلمان پایه اول. مجله پژوهش برنامه درسی، 4 (2) 162-131.
مصطفوی، حمیده؛ هاشمی، سهیلا و ایزدی، صمد. (1394). تحلیلی بر کارکرد نظام آموزشی در آموزش و رشد اخلاقی دانش­آموزان با محوریت محتوای کتب درسی و شیوه تدریس معلمان، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، 9 (36) 120-97.
موسوی داودی، سیدمهدی؛ حضوری، محمدجواد؛ نجاری، رضا و رستگار، عباسعلی. (1395). طراحی و تبیین الگوی ارزش­های سازمانی مبتنی بر آموزه­های نهج­البلاغه،  مدیریت سازمان­های دولتی، دوره 5 شماره  1، 48ـ 33.
میرشاه جعفری، ابراهیم و کلباسی، افسانه. (1388). دیدگاه برنامه درسی اخلاق­مدار با تکیه بر پرورش منش. معرفت اخلاقی، 1 (1) 171-194.
وجدانی، فاطمه. (1379). جایگاه یادگیری ضمنی و غیرمستقیم در آموزش اخلاق، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش نامه اخلاق، 7 (26) 58-48.
ب. انگلیسی
Curran, R.  (2014). Judgment and the aims of education. Social Philosophy and Policy, 31 (1): 2-11.
Hersh, R. H., Paolitto, D. P. & Reimer, J. (1979). Promoting Moral Growth, From Piaget to Kohlberg Longman Inc., New York. (1979(.
Chowdhury, M. (2016). Emphasizing Moral Values Ethics And Character Education In Science Teaching. The Malaysian Online Journal of Educational Science, 4 (2) 1- 16.
Althof, W. & Berkowitz, M. W. (2006). Moral education and character education: their relationship and roles in citizenship education University of Missouri-St. Louis, USA. Journal of Moral Education, 5 (4), 495–518.