تحلیل محتوای تفکر فلسفی در سیستم آموزش عمومی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، بابلسر

2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، بابلسر

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای تفکر فلسفی دوره ابتدایی بود. روش مورد استفاده، تحلیل محتوای کمّی از نوع آنتروپی شانون بوده و واحد تحلیل نیز متن، فعالیت­ها و تصاویر می­باشد که در مجموع 3961 صفحه مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری، کتاب­های دوره ابتدایی بود که همۀ کتاب­ها به­عنوان نمونه انتخاب شدند. مؤلفه­ها و شاخص­های تفکر فلسفی از اسناد بالادستی و منابع پیشین استخراج و در کتاب­ها مورد بررسی قرار گرفت. روایی محتوایی با استفاده از CVR به­دست آمد که برابر با 90/0 و تأیید گردید، پایایی نیز بر اساس ضریب توافقی 98/0
به­دست آمد. یافته­ها نشان داد که 314 مورد به تفکر فلسفی اشاره شده است. از این تعداد، 305 مورد آن مربوط به مؤلفه تعمق و 9 فراوانی مربوط به مؤلفه انعطاف­پذیری بوده و موردی به مؤلفه جامعیت (جامع­نگری) اختصاص نیافته است. بیش­ترین ضریب اهمیت با 106/0 مربوط به مؤلفه تعمق و کم­ترین ضریب اهمیت مربوط به جامع­نگری (صفر) می­باشد. از بین کتاب­های درسی نیز، کتاب فارسی (مهارت خوان‌داری) بیش از سایر کتاب­ها به مؤلفه تعمق و کتاب قرآن به مؤلفه انعطاف­پذیری پرداخته بودند.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
اسمیت، فیلیپ جی. (1382). ذهنیت فلسفی در مدیریت آموزشی. ترجمه محمدرضا بهرنگی (چاپ اول). تهران: گلچین.
انصاری، مریم؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ عباسی، نصرت و یعقوبی، مریم. (1390). مقایسۀ میزان تفکر فلسفی با ویژگی­های دموگرافیک مدیران بیمارستان­های آموزشی اصفهان. 8(8): 1135-1129.
امام وردی، داود و نیستانی، محمدرضا. (1394). تفکر انتقادی: مبانی و مؤلفه­ها. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
باقری، خسرو. (1394). فبک در ترازو: نگاهی انتقادی از منظر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بحرینی زاده، آناهیتا؛ سیف نراقی، مریم و نادری، عزت اله. (1397). ارائه الگویی به منظور پرورش ذهنیت فلسفی در برنامه درسی ریاضی دوره ابتدایی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. 9(4): 216-191.
بحرینی زاده، آناهیتا؛ سیف نراقی، مریم و نادری، عزت اله. (1398). ارائه الگوی برنامه درسی مبتنی بر پرورش ذهنیت فلسفی در درس ریاضی دوره ابتدایی و اعتبارسنجی آن. پژوهش در برنامه­ریزی درسی. 2(35): 52-40
خسرونژاد، مرتضی. (1390). چگونه توانایی اندیشیدن فلسفی کودکان را پرورش دهیم (چاپ اول). مشهد: به نشر.
خوشخوئی، منصور و ازنب، عطا. (1394).  بررسی میزان توجه به مؤلفه­های تفکر فلسفی در سند برنامه درسی ملی آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. تفکر و کودک. 6(2): 62-37.
رضایی، علی اصغر. (1389). تأثیر روش تدریس کاوشگری بر میزان پرورش مهارت­های تفکر فلسفی دانش­آموزان پایه پنجم دوره ابتدایی شهر بهار. پایان­نامه کارشناسی ارشد. همدان: دانشگاه بو علی سینا.
سبزعلی جماعت، فرزانه. (1391). مطالعه تأثیر ذهنیت فلسفی بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضی دانش­آموزان تیزهوش مقطع متوسطه استان البرز. پایان­نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه پیام نور تهران.
سخنور، ناهید و ماهروزاده، طیبه. (1389). ذهنیت فلسفی و نگرش به روش­های تدریس فعال در میان معلمان ریاضی (مقطع راهنمایی). اندیشه­های نوین تربیتی. 6(3): 67-94.
سیف هاشمی، فخر السادات و رجایی پور، سعید. (1383). بررسی رابطۀ بین ذهنیت فلسفی و میزان خلاقیت مدیران مدارس متوسطه شهر اصفهان در سال تحصیلی 82-1381. تعلیم و تربیت. 77: 64-31.
شریفی، صابر؛ سیف نراقی، مریم؛ نادری، عزت اله و احقر، قدسی. (1397). جایگاه تفکر انتقادی در اسناد بالادستی آموزش‌وپرورش ایران. پژوهش در نظام­های آموزشی.12: 266-249
صدر، فاطمه. (1398). بررسی تطبیقی دیدگاه شهید مطهری با دیدگاه متیولیپمن دربارۀ اهداف تعلیم و تربیت. تربیت اسلامی. 14(28): 94-75.
صمدی، پروین و گلوی، میترا. (1397). میزان همخوانی برنامه درسی پایه ششم ابتدایی با برنامه درسی کنجکاو محور. پژوهش­های برنامه درسی. 8(1): 151-179.
طالب پور، مهدی؛ حسین، علیرضا؛ جباری نوقابی، هادی و جباری نوقابی، مهدی. (1384). بررسی و مقایسۀ ذهنیت فلسفی مدیران، مربیان و سرپرستان تیم­های ورزشی دانشگاه­های سراسر کشور. پژوهش در علوم ورزشی. 7: 130-109.
عباسیان فریدونی، محمدمهدی؛ رویایی، رمضانعلی و حساس یگانه، یحیی. (1394). بررسی ابعاد ذهنیت فلسفی حسابرسان شاغل در حرفه حسابرسی. دانش حسابداری و حسابداری مدیریت. 4(14): 51-43.
عظمت مدار فرد، فاطمه؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی و حیدری، محمدحسین. (1398). بازخوانی داستان­های مثنوی بر مبنای مؤلفه­های تفکر فلسفی و تدوین راهنمای داستان­ها برای استفاده در اجتماع پژوهشی. تربیت اسلامی. 14(28): 52-29.
قاسمی، فرشید؛ زارع، زهرا و حقیقت، شهربانو. (1392). مقایسه تأثیر داستان­های فلسفی ایرانی، غیرایرانی و داستان­های عادی بر رشد تفکر فلسفی کودکان پایه اول ابتدایی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. 2(4): 152-133.
قاضی مرادی، حسن. (1397). درآمدی بر تفکر انتقادی. تهران: اختران.
قاعد شرف، ل. (1392). تحلیل محتوای کتاب هدیه­های آسمانی پایه سوم ابتدایی چاپ 93-92 و مقایسه آن با کتاب چاپ92-91 بر اساس معیارهای برنامه درسی فلسفه برای کودکان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. ارسنجان
قائدی، یحیی. (1384). شهروندان کوچک: فلسفه برای کودکان، شهروندی و دموکراسی. خردنامه همشهری. 54: 14-15.
کشاورز، سوسن و سرتیپ زاده، لیلا. (1398). ابعاد تفکر از منظر قرآن کریم و دلالت­های تربیتی آن در تربیت فکری کودکان و نوجوانان. تربیت اسلامی. 14(28): 74-53.
کیخا، احمد. (1396). تفکر انتقادی حلقه مفقوده نظام آموزشی کشور. اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ماهروزاده، طیبه؛ ستاری، علی و ملکی، زهرا. (1398). تأثیر داستان­های کلیله و دمنه بر مهارت­های تفکر انتقادی، استدلال و پرسشگری با استفاده از برنامه فلسفه برای کودکان (p4c). تربیت اسلامی. 14(28): 114-95.
مرادی پردنجانی، جحت اله؛ صادقی، ستار و جعفری، پریوش. (1392). تأثیر ذهنیت فلسفی بر گرایش­های کارآفرینی. مورد مطالعه: مدیران کسب و کار کوچک و متوسط. توسعه کارافرینی. 6(4): 112-95
مرعشی، سید منصور. (1388). پویایی اجتماع پژوهشی در برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان. فرهنگ. 69: 149-109.
مرعشی، سید منصور؛ هاشمی، سید جلال و مقیمی گسک، اعظم. (1391). تحلیل محتوای کتاب­های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه­های آسمانی دورۀ ابتدایی بر اساس معیارهای برنامه درسی فلسفه برای کودکان. تفکر و کودک. 3(1): 89-69.
مرعشی، سید منصور؛ سنجری، هادی؛ صفایی مقدم، مسعود و الهام پور، حسین. (1395). بررسی رابطۀ ذهنیت فلسفی با هوش معنوی در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز. اندیشه­های نوین تربیتی. 12(2): 164-145
منیری فر، محین. (1391). میزان تأکید کتاب­های بخوانیم دوره ابتدایی بر مهارت­های تفکر فلسفی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
نوری، سوده؛ فیاض، ایراندخت و سیف، اصغر. (1392). تأثیر ذهنیت فلسفی بر توانایی حل مسائل ریاضی دانش­آموزان سال سوم راهنمایی شهر همدان به تفکیک جنسیت. تفکر و کودک. 4(1): 139-121.
یادگاری خندانی، فردوس و محمدی، حمیده. (1387). بررسی مؤلفه­های ذهنیت فلسفی در مدیریت پیامبر اکرم (ص). اندیشه مدیریت. 2(2): 225-191.
یوسف زاده، محمدرضا؛ معروفی، یحیی؛ رضایی، علی اصغر و قبادی، محترم. (1390). تأثیر روش تدریس کاوشگری بر پرورش مهارت­های تفکر فلسفی دانش­آموزان پایۀ پنجم ابتدایی در درس علوم تجربی. پژوهش­های آموزش و یادگیری. 18(1):52-39.
ب. انگلیسی
Basri, H., Purwanto, A. & Abdul Rahman, S. (2019). Investigating Critical Thinking Skill of Junior High School in Solving Mathematical Problem. International Journal of Instruction. 12(3); 745-758.
Darling-Hammond, L., Flook, L., Cook-Harvey, CH., Barron, B. & Osher, D. (2020). Implications for educational practice of the science of learning and development. Applied Developmental Science. 24(2); 97-140.
Kristjánsson, K. (2020). An introduction to the special issue on wisdom and moral education. Journal of Moral Education.49(1); 1-8.
Leng, L. (2020). The role of philosophical Inquiry in   Helping Students Engage in Learning. Frontiers in Psycology.11; 1-12.
Ma, W., Zhu, Y., Li, ch., Zhang, B. & Tian, X. (2020). High Wisdom Intelligence-Discussing Education of High Wisdom Intelligence. International Journal of Educational Studies. 7(3); 59-74.
Macgilchrist, F., Allert, H. & Bruch, A. (2020). Students and society in the 2020s. Three future ‘histories’ of education and technology. Learning, Media and Technology. 45(1); 76-89.
Setyawan, F., Prasetyo, P. W. & Nurnugroho, B. A. (2020). Developing complex analysis textbook to enhance students’ critical thinking. JRAMathEdu (Journal of Research and Advances in Mathematics Education). 5(1); 26-37.
Smith, D. E. (1992). Tegano DW. Relationship of scores on two personality measures: creativity and self-image. Psychol Rep. 71(1); 43-49.
Sosahabi, P., Moradi, S. & Abbasi, U. A. (2019). The Relationship between Philosophical Mindedness Components and Irrational Beliefs in School Principals. Iranian Evolutionary and Educational Psychology Journal.  1(2); 82-87.
Strand, T. (2020). Here and Now: Rethinking Philosophy of Education. In Rethinking Ethical-Political Education (pp. 263-278). Springer: Cham.
Susilo, H., Lestari, U. & Lidiastuti, A. E. (2020). The analysis of critical thinking ability of high school students in Malang and Lumajang. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2215, No. 1, p. 030019). AIP Publishing LLC.
Thompson, C. S., Fraser-Burgess, Sh. & Major, T. (2019). Towards a Philosophy of Education for the Caribbean: Exploring African Models of Integrating Theory and Praxis. Journal of Thought. 53(3/4); 53-72.