تبیین مفهوم برنامه درسی سایه در نظام آموزشی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 استاد دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

4 دانشیار موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی تهران

چکیده

آموزش‌های زیست محیطی در دوره‌های تحصیلی مختلف می‌تواند نقش موثری در بسیج افکار عمومی جهت حفاظت از محیط زیست داشته باشد. با توجه به نقش کتاب‌های درسی علوم دورة متوسطه در این زمینه، هدف از این پژوهش بررسی محتوای کتاب‌های درسی علوم تجربی از لحاظ توجه به آموزش‌های زیست محیطی است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. جامعه و نمونه آماری شامل تمام کتاب‌های علوم تجربی دورة اول متوسطه در سال تحصیلی 1396-1395 است که به شیوة کدگذاری قیاسی بررسی شدند. جهت اعتبار بخشی به یافته‌ها، از دو کدگذار دیگر نیز استفاده شد و میزان توافق میان کدگذارها برابر با90% به دست آمد. یافته‌ها بیانگر آن است که مقوله‌های آموزش محیط زیست به صورت (65%) متن، (11%) پرسش، (21%) تکلیف و (13%) تصویر قرار گرفته‌اند. همچنین مقوله‌های آموزش محیط زیست در بعد شناختی (78%) و در ابعاد نگرشی (17%) و مهارتی (13%) است. مهم‌ترین نقطه قوت کتاب‌های مورد بررسی، توجه به سطوح بالای شناختی در طراحی تکالیف گروهی است. اما به قدر کافی توجه نکردن به اصول سازماندهی در ارائة محتوا، به ویژه در پایة هشتم، به عنوان مهم‌ترین ضعف این کتاب‌ها، محسوب می‌شود. از مهم‌ترین پیشنهادهای ارائه شده براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: اعمال دیدگاه‌های برنامه‌ریزان درسی در مورد چگونگی رعایت اصول سازماندهی محتوا، نیازسنجی نیمه متمرکز در مورد مسائل زیست محیطی کشور و طراحی و تدوین کتابی فعالیت‌محور در حوزة آموزش حفاظت از محیط زیست؛ چگونگی طراحی فعالیت‌هایی جهت ارتقای نگرش و مهارت‌های دانش‌آموزان در کتاب موجود. 

کلیدواژه‌ها


آلتوسر، لویی. (1386) ایدئولوژی و ساز و برگ‌های ایدئولوژیک دولت. ترجمة روزبه صدرآرا، تهران، نشرسرچشمه.                                                                                                                 
 امیرمظاهری، امیر مسعود، عزیزی، احسان. (1392) خاستگاه و چیستی موسیقی زیرزمینی از منظر جامعه‌شناسی. مجلة کتاب ماه علوم اجتماعی، شمارة 72.                                                      
بورمان،کارل. (1928). افلاطون. ترجمة محمد حسن لطفی (1393). تهران: انتشارات طرح نو.
خسروی، اشرف، براتی، محمود، روضاتیان، سیده مریم. (1392) بررسی کهن الگوی سایه در        شاهنامه. فصلنامة کاوش نامه، سال چهارهم.                                                                         
فتحی واجارگاه، کورش. (1386). برنامة درسی به سوی هویت‌های جدید، شرحی بر نظریات معاصر برنامةدرسی، جلد اول، چاپ اول، انتشارات آییژ.                                                                         
فتحی واجارگاه، کورش. (1393). اصول و مفاهیم برنامه‌ریزی درسی، تهران: انتشارات بال.
فتحی واجارگاه، کورش. (1394). نشست علمی تخصصی برنامة درسی، دانشکدة علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران.                                                                                           
فتحی واجارگاه ،کورش. (1396). سخنرانی کلیدی،تنش قومیت – ملیت در ایران: جایگاه تربیت شهروندی در حفظ یکپارچگی ملی.                                                                                              
 پانزدهمین همایش سالانه انجمن مطالعات برنامة درسی ایران، با موضوع تربیت شهروندی، چیستی، چرایی و چگونگی. زنجان، ایران.                                                                                  
فتحی واجارگاه،کورش. (1396). برنامة درسی چیست. چاپ دوم.تهران: انتشارات مهربان.
فرتر، لوک.(1392) لویی آلتوسر. ترجمة امیر احمدی آریان. تهران، نشر مرکز، چاپ دوم.
قشقایی، سعید. (1390). بررسی کهن الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 7 ، شمارة 2.                                                                     
شاهچرا، مهشید. (1394). بانکداری سایه‌ای: تهدیدها و فرصت‌ها. فصلنامه تازه‌های اقتصاد. شماره 144.
شون، هومر. (2005) ژاک اکان. ترجمة محمدعلی جعفری و سید محمد ابراهیم طاهایی 1388. تهران: انتشارات ققنوس.                                                                                                       
صیدی، محمود. (1394). بازخوانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی دیدگاه مثل. مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، شماره 95، ص 134-103.                                                                                     
ریتزر، جورج. (1384). نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمة محسن ثلاثی. انتشارات علمی.
روضاتیان، سیده مریم، میرباقری فرد، سید علی اصغر، مانی، مهنوش. (1391). نقد و تحلیل کهن‌الگوی سایه با توجه به مفهوم نفس در عرفان. نشریة ادب و زبان. دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 15، شماره 32.                                                                                                               
زمان احمدی، محمدرضا، حدادی، الهام. (1389). تحلیل کهن الگویی داستان پادشاه و کنیزک. فصلنامه زبان و ادب پارسی، شماره 45.                                                                                            
ژیژک، اسلاوی. (1390) لاکان به روایت زیژک. ترجمة فتاح محمدی، زنجان، انتشارات نشر هزاره سوم.
کوثری، مسعود. (1388). موسیقی زیرزمینی در ایران. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال اول، شمارة اول.
مدرسی، فاطمه، ریحانی نیا پیمان. (1391). بررسی کهن الگوی سایه در اشعار مهدی اخوان ثالث. ادبیات پارسی معاصر. دورة دوم شماره 1 (پیاپی 3).
Apple, M. W. (2006). Educating the ‘Right’ Way: Markets, Standards, God, and Inequality, 2nd ed. (New York, NY: Routledge). Apple, M.W. (2012). Education and Power, New York: Routledge.
Askew, M., Hodgen, J., Hossain, S. and Bretscher, N. (2010). Values and Variables: Mathematics Education in High-performing Countries (London: Nuffield Foundation).
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”,
        Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Bray, M. (1999). The private costs of public schooling: household and community financing of primary education in Cambodia. Paris: IIEP-UNESCO.Bray, M. (2003). Adverse effects of private supplementary tutoring: dimensions, implications, and government responses. Series: Ethics and Corruption in Education. Paris: IIEP-UNESCO.
Bray.M. Chan.C (2014). Marketized Private tutoring as a supplement to regular schooling : Libral Studies and the shadow sector in Hong Kong secondary education. Journal of curriculum studies, 46(3) : 361-388.
Cohen, S. (2002). States of denial: Knowing about Atrocities and Suffering Cambridge Polity.
Damla Kentli, F. (2009). Comparison of hidden curriculum theories, European.  Journal Studies, 1, 83-86.
Dixon-Woods, M., Shaw, R. L., Agarwal, S., & Smith, J. A. (2004). The problem of appraising qualitative research. Quality & Safety in Health Care, 13, 223-225.
Eisner,E. (2002). The Educational Imagination: On the Design and Evaluation of School Programs, 3rd edn, Upper Saddle River, NJ: Merrill Prentice Hall.
Enste, D. H. (2003). “Shadow Economy and Institutional Change in Transition Countries. The Informal Economy in the EU Accession Countries: Size, Scope, Trends and Challenges to the Process of EU Enlargement”. Centre for the Study of Democracy, Sofia, 81-113.
Flinders , David J& Noddings ,Nel &Thornton , Stephen J. ( 2012). The Null Curriculum : Its Theoretical Basis and Practical Implications. Published by Blackwell Publishing on Behalf of the Ontario Institute for Studies in Education / University of Toronto. FSB (Financial Stability Board(, )2012(, “Strengthening Oversight and Regulation of Shadow Banking,” Consultative Document.
Kassotakis, M. and Verdis, A. (2013). Shadow education in Greece: characteristics,consequences, and eradication efforts. In M. Bray, A. E. Mazawi and R. G. Sultana (eds), Private Tutoring Across the Mediterranean (Rotterdam: Sense), 93–113.
Major, C., & Savin-Baden, M. (2010). An introduction to qualitative research synthesis: Managing the informationexplosion in social science research. New York, NY: Routledge.
Meena, Wilberforce E. (2009). Curriculum Innovation in Teacher Education: Exploring Conceptions among Tanzanian Teacher Educator. Abo Akademi University Press.
Sandelowski , M. (2007). Words that should be seen but not written. Research inNursing & Health , 30 , 129 – 130 .
Sandelowski, M., & Barroso, J. (2007). Handbook for synthesizing qualitativeresearch. New York : Springer .
Schreiber , R. , Crooks , D. , & Stern , P. (1997). Qualitative meta-analysis .In J. Morse (Ed.), Completing a qualitative project: Details and dialogue . Thousand Oaks, CA : Sage .
Shapland, J. and Ponsaers, P. (eds.) (2009). The Informal Economyand Connections with Organized Crime. The Hague, the Netherlands: Bju Legal Publishers.
Song, K. O., Park, H. J. and Sang, K. A. (2013) A cross-national analysis of the studentand school-level factors affecting the demand for private tutoring. Asia PacificEducation Review, 14 (2), 125–139.
Stenhouse, L. (1975) An Introduction to Curriculum Research and Development., London: Heinemann.
Sykes, M., & Matza, D. (1957). Techniques of neutralization. American Sociological Review, 22, 664–670.
Young, J. (2004). Voodoo criminology and the numbers game. In J. Ferrell, K. Hayward, & M. Presdee (Eds.), Cultural criminology unleashed. London: Glasshouse.
Von. Franz, M.-L. 1964. “The Process of Individuation.” In Man and His Symbols, edited by Carl G. Jung. London: Aldus Books, Ltd.
Walsh , D. , & Downe , S. ( 2005 ). Meta-synthesis method for qualitative research: A literature review . Journal of Advanced Nursing , 50 ( 2 ), 204 – 211 .
Ward, S. (2013) Education policy and the marketisation of education. In S. Ward (ed), A Student’s Guide to Education Studies, 3rd ed. (New York, NY: Routledge), 3–11.
Wiles, J. and Bondi, J. (2007). Curriculum Development: A Guide to Practice, 7th edn, Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
Zizek ,S (1994). The Metastases of Enjoyment Six Essays on Woman and Causality. London :Verso Publication.