تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم تجربی در دوره اول متوسطه از لحاظ توجه به آموزش های زیست محیطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای برنامه ریزی درسی و استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان مشهد

2 دکترای شیمی و استادیار گروه علوم پایه، دانشگاه فرهنگیان مشهد

چکیده

آموزشهای زیست محیطی در دورههای تحصیلی مختلف میتواند نقش موثری در بسیج افکار عمومی جهت حفاظت از محیط زیست داشته باشد. با توجه به نقش کتابهای درسی علوم دورة متوسطه در این زمینه، هدف از این پژوهش بررسی محتوای کتابهای درسی علوم تجربی از لحاظ توجه به آموزشهای زیست محیطی است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. جامعه و نمونه آماری شامل تمام کتابهای علوم تجربی دورة اول متوسطه در سال تحصیلی 1396-1395 است که به شیوة کدگذاری قیاسی بررسی شدند. جهت اعتبار بخشی به یافتهها، از دو کدگذار دیگر نیز استفاده شد و میزان توافق میانکدگذارها برابر با90% به دست آمد. یافتهها بیانگر آن است که مقولههای آموزش محیط زیست به صورت (65%)متن، (11%) پرسش،(21%)تکلیف و(13%) تصویر قرار گرفتهاند. همچنین مقولههای آموزش محیط زیست در بعد شناختی (78%) و در ابعاد نگرشی (17%) و مهارتی (13%) است. مهمترین نقطه قوت کتابهای مورد بررسی، توجه به سطوح بالای شناختیدر طراحی تکالیف گروهی است. اما به قدر کافی توجه نکردن به اصول سازماندهی در ارائة محتوا، به ویژه در پایة هشتم، به عنوان مهمترین ضعف این کتابها، محسوب میشود. از مهمترین پیشنهادهای ارائه شده براساس یافتههای این پژوهش میتوان به این موارد اشاره کرد: اعمال دیدگاههای برنامهریزان درسی در مورد چگونگی رعایت اصول سازماندهی محتوا؛ نیازسنجی نیمه متمرکز درمورد مسائل زیست محیطی کشور و طراحی و تدوین کتابی فعالیتمحور در حوزة آموزش حفاظت از محیط زیست؛ چگونگی طراحی فعالیتهایی جهت ارتقای نگرش و مهارتهای دانشآموزان در کتاب موجود. 

کلیدواژه‌ها


اسماعیلی­علویجه، الهام؛ ­زبردست،لعبت؛ امیری، محمدجواد؛ صالحی،اسماعیل (1395). مقایسه اثربخشی آموزش محیط­زیست با استفاده از آموزش رسمی وغیررسمی دردانش آموزان پایه ششم ابتدایی. آموزش محیط زیست وتوسعه پایدار. (2)5. 58-49
اصلانی،مینا؛ ­شبیری،محمد(1394). بررسی تاثیر آموزش محیط زیست برسطح دانش دانشجویان دختر وپسر با استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی دیداری. فناوری آموزش.(2)10،145-154
امینی،محمد ­و ماشاالهی، زهرا.(1393).جایگاه مغفول آموزش­محیط زیست درکتب درسی(مطالعه موردی: کتب علوم و تعلیمات اجتماعی مقطع راهنمایی). مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز. (2)21 82- 59.
برد، کالین.(1389). شیمی محیط زیست. ترجمه منصور عابدینی.تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بیات،طاهره؛ احمدی، پروین وپارسا، عبدالله(1391).جایگاه اخلاق زیست محیطی در برنامه درسی دوره ابتدایی ایران. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی.(9)10. 62-51.
حبیبی بودلالو، لیلا؛ صباغیان، مریم و امام­جمعه، محمدرضا (1392). ارائه راهکارهای مناسب برای ورود آموزش شیمی­سبز به برنامه درسی شیمی دوره متوسطه. نوآوری های آموزشی.(12)48 .92-71.
حکیم زاده، رضوان؛ علیرضا، کیامنش ­وعطاران، محمد(1386). تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره راهنمایی با توجه به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزه برنامه های درسی. مطالعات برنامه درسی.(5)2. 54-27. 
دیبایی،شادی؛ لاهیجانیان، اکرم الملوک(1388).بررسی برنامه‌های درسی مقطع راهنمایی با تاکید بر محورهای آموزش محیط زیست.علوم محیطی(3)6 .184-177.
رسولی، مهستی؛ امیرآتشانی، زهرا (1393). تحلیل محتوا با رویکرد کتب درسی.تهران: جامعه شناسان.
رفیعی، حامد؛ امیرنژاد، حمید (1388).بررسی نقش آموزش در افزایش تمایل افراد به حفاظت از محیط زیست(مطالعه موردی: دریای خزر).علوم محیطی.(1)7 .108-95. 
رمضانخانی، بهرام (1386). محتوای کتابهای علوم دوره راهنمایی تحصیلی و آموزش حفظ محیط زیست. طرح پژوهشی: سازمان آموزش و پرورش تهران.
سلطانی،اصغر؛ اربابی­سرجو، عزیزالله؛ دهقانی خوزانی، اعظم و رضایی، مریم.(1390). نگرش دانش‌آموزان سوم راهنمایی شهر اصفهان نسبت به علم و فناوری، علوم مدرسه‌ای ومحیط زیست. پژوهش در برنامه ریزی درسی.(2)8 . 83-73. 
 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش(1390). قابل بازیابی در وب سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی: www.sccr.ir 
 شایان، سیاوش(1382).آموزش های رسمی زیست محیطی در برنامه‌های درسی جغرافیای دوره‌های راهنمایی تحصیلی و متوسطه ایران.رشد آموزش جغرافیا. 65،9-3.
شبیری، محمد؛ سرمدی، محمدرضا؛ شریفیان، شیوا(1389). نیازسنجی و تعیین اولویت‌های آموزشی دانش‌آموزان و دبیران مقطع راهنمایی در زمینة محیط زیست. علوم و تکنولوژی محیط زیست.(4)12. 150-143.
صالحی عمران،ابراهیم؛ آقامحمدی،علی(1387). بررسی دانش، نگرش و مهارت‌های زیست محیطی معلمان آموزش دوره ابتدایی استان مازندران. تعلیم و تربیت. 95، 118-91.
 صالحی عمران، ابراهیم؛ پرهیزگار، لیلا؛ حاتمی فر، خدیجه(1395).بررسی جایگاه مولفه‌های اصلی آموزش محیط زیست در کتاب‌های درسی دوره ششم ابتدایی. آموزش محیط زیست و توسعه پایدار.(2)5، 99-89
صالحی،زهرا؛ قائمی اصل، صادق(1391).بررسی رابطة آموزش زیست محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط زیست. آموزش محیط زیست و توسعه پایدار.(3)1، 67-79.
عابدی سروستانی،احمد؛ شاه ولی، منصور(1387).ضرورت و ویژگی‌های پژوهش در اخلاق زیست محیطی. اخلاق در علوم و فناوری.(4و3)3، 56-61.
قسامی،فاطمه؛ شبیری،محمد؛ لاریجانی،مریم؛ فرهمند راد،شهریار(1396). ارائه مدل تصمیم‌گیری چندشاخة ­فازی جهت انتخاب روش­آموزش محیط­زیست درمدارس فنی ­و حرفه ای. آموزش­محیط­زیست و توسعه پایدار.(3)5. 78-59
قضاوی، منصوره؛ لیاقتدار، محمدجواد؛ عابدی، احمد و اسماعیلی، مریم (1389). تحلیل محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی ایران به لحاظ توجه به معضلات زیست محیطی. اندیشه‌های نوین تربیتی.(4)6 . 152-123.
کلانتری، اکرم؛ سعیدی پور، بهمن(1395). بررسی تاثیر آموزش محیط زیست مبتنی بر تئوری ارتباط گرایی برمیزان یادگیری و ارتباط با طبیعت دانش آموزان پایه ششم ابتدایی.آموزشمحیط زیست و توسعه پایدار.(3)4. 10-5
کولایی نژاد، جمال الدین و جعفری ندوشن، سمیه (1392). اثربخشی روش اکتشافی هدایت شده در درس ریاضی بر خلاقیت دانش آموزان دختر سوم ابتدایی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.(3)3 . 112-93.
ماناهان، استانلی (1371). شیمی محیط زیست. ترجمه جعفر نوری و سعید فردوسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
مولایی،آیت؛ رضایی،ارسلان(1390).نسبت قوانین زیست محیطی ایران با اصول آموزش عمومی. تحقیقات حقوقی آزاد. 12، 262-215.
میردامادی، مهدی؛اسمعیلی، سمیه؛ باقری ورکانه، عباسعلی (1387). بررسی میزان علاقه دانش‌آموزان دورة متوسطه در رابطه با حفاظت محیط زیست (مطالعه موردی: دانش‌آموزان متوسطه شهر تهران). علوم و مهندسی محیط زیست.(46)، 39-21.
هولستی، ال.آر.(1391). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی وانسانی. ترجمه نادرسالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
Agorram B. Caravita S. Valente A. Luzi D. Margnelli, N. (2009). Knowledge and Values in Science Textbooks Concerning Complexity in Ecological Systems and Environmental Problems: A Cross-Cultural Study on Secondary School Manuals. US-Chines Education Review. 6(2). 25-37.
Calado, F. M. Bogner, F. X. (2013). A Reflection on Distorted Views of Science and Technology in Science Textbooks as Obstacles to the Improvement of Students’ Scientific Literacy. European journal of educational research. 2(2). 51-68.
Campbell, T. Medina-Jerez, W. Erdogan, I. Zhang, D.(2010).Exploring Science Teachers’ Attitudes and Knowledge about Environmental Education in Three International Teaching Communities. International Journal of Environmental & Science Education. 5(1). 3-29.
Contel, T.M. Ferrandis, I. G. and Ferrandis, X. G. (2016). Light Pollution in Natural Science Textbooks in Spanish Secondary Education. European Journal of Science and Mathematics Education. 4(2), 129‐139  
Disinger, J. F.(2001). K-12 Education and the Environment: Perspectives, Expectations and Practice. Journal of Environmental Education. 33(1). 4-11.
Georgopoulos, A. Birbili, M. Dimitriou, A.(2011).Environmental Education (EE) and Experiential Education: A Promising “Marriage” for Greek Pre-School Teachers. Creative Education. 2(2).114-120
Hart, P. (2007). Environmental Education. In S.K. Abell & N.G. Lederman (Eds.), Handbook of research on science education (pp. 689-728). US: Lawrence Erlbaum.
Hoang, T.T.P. and Kato, T. (2016). Measuring the Effect of Environmental Education for Sustainable Development at Elementary Schools: A Case Study in Da Nang City, Vietnam. Sustainable Environment Research. 26, 274-286 
Hodson, D. (2003). Time for Action: Science Education for an Alternative Future. International Journal of Science Education. 25, 645 – 670.
Jeronen, E. Jeronen, J. Raustia, H.(2009). Environmental Education in Finland – A Case Study of Environmental Education in Nature Schools. International Journal of Environmental & Science Education. 4(1). 1-23.
Jickling, B. (2001). Environmental Thought, the Language of Sustainability and Digital Watches. Environmental Education Research. 7(2), 167-180.
Mustam, B. & Daniel, S.(2016). Informal and Formal Environmental Education Infusion: Actions of Malaysian Teachers and Parents among Students in a Polluted Area. Malaysian online Journal of educational Science. 4(1). 9-20
Oguz, A. Fortner, R. Adadan, E. Gay, K. Pelin Yalcinoglu, C. K. K. Behzat Bektasli, K. L. Cook-Hoggarth, C. M. Kristy, M. and Lyndsey, M. (2004).A look at Environmental Education Through Science Teachers Perspectives and Textbooks Coverage. A paper presented at the annual meeting of the School Science and Mathematics Association, Atlanta, GA, 2004. 1-21. Available at ERIC.com
Pedretti, E. Nazir, J. (2014). Tensions and Opportunities: A Baseline Study of Teachers’ Views of Environmental Education. International Journal of Environmental & Science Education. (9), 265-283
Simplicio, N. D. Cordova, B. C. and Oliveira-Filho, E. C. (2016). Analysis of the Approach to Parasitic Cycles in Brazilian Science Textbooks as a Tool for Education in Health and Environment. International Journal of Environmental & Science Education, 11(5), 867-880
Simsek,Lacin (2011). Investigation of Environmental Topics in the Science and Technology Curriculum and Textbooks in Terms of Environmental Ethics and Aesthetics. Educational Sciences: Theory & Practice. 11(4). 2252-2257.
Slavoljub, J. Zivkovic, L. Sladjana, A. Dragica, G. Zorica, P. S.(2015).To the Environmental Responsibility among Students Through Developing their Environmental Values. Social and Behavioral Sciences. 171, 317 – 322
Sukarjita, I. W. Ardi, M. Rachman, A. Supu, A. Darma, D. G.(2015). The Integration of Environmental Education in Science Materials by Using MOTORIC Learning Model. Journal of International Education Studies. 8(1). 152-159.
Uyar, y. Ensar, F. (2016) Does Mother Tongue Education Support Development of Environmental Literacy in Turkey? An Analysis of Turkish Course Books. International Journal of Environmental & Science Education. 11(1), 1-8
Valderrama-Hernandz, R. Alcantara, L. Limon, D. (2017).The Complexity of Environmental Education: Teaching Ideas and Strategies from Teachers. Social and Behavioral Sciences. 237, 968 – 974 
Yurttas, G. D. Sulun, Y.(2010)What Are the Most Important Environmental Problems According to the Pre-Service Science Teachers? Social and Behavioral Sciences. 2, 3412–3416