تحلیل محتوای کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک دورة متوسطه بر اساس رویکرد به ماهیت علم – پژوهش کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز

3 دانشیار دانشکده علوم تربیتی دانشگاه شیراز

چکیده

هدف مقالة حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک متوسطه در ایران نسبت به ابعاد ماهیت علم است. روش گردآوری داده‌ها آخرین نگاشت کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک درنظر گرفته شد. به همین علت کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک2 (در سال 89) و فیزیک3 (در سال 89) و فیزیک4 (در سال 94)، که وزارت آموزش و پرورش براساس اهداف مصوب منتشر کرده‌است، انتخاب گردید. روش پژوهش تحلیل محتوای جهت‌دار بود. واحد تحلیل پاراگراف درنظر گرفته‌شد و متن پاراگراف‌ها براساس سه جنبة عمومی ماهیت علم شامل موقتی بودن، خلاقانه بودن و عملکرد و مقایسة نظریه و قانون به روش مقوله‌سازی تجزیه و تحلیل شد. داده‌ها به روش همسوسازی اعتباریابی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که از میان جنبه‌های ماهیت علم مورد بررسی، بیشترین تأکید کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک متوسطه بر جنبة موقتی بودن علم است که به‌طور آشکار ملاحظه می‌شود و جنبة خلاقانه بودن علم به طور ضمنی از مضامین مرتبط با ویژگی خلاقیت استنباط می‌شود. نتایج همچنین نشان داد ویژگی‌های مربوط به قانون و نظریة علمی در کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک بخوبی معرفی و تبیین نشده است. از میان کتاب‌های راهنمای معلم فیزیک دورة متوسطه جنبه‌های ماهیت علم در پایه‌های سوم و چهارم کمتر از پایة دوم است.

کلیدواژه‌ها


بدریان، عابد. (1385). مطالعه تطبیقی استانداردهای آموز ش علوم دوره آموزش عمومی در کشورهای موفق و ایران.  تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی و نوآوری­های آموزشی.
تقی‌زاده، ابراهیم (۱۳۸۸). تحلیل محتوای کتب علوم تجربی اول تا سوم به روش ویلیام رومی و بیست معیاری، پایان‌نامه دورة کارشناسی‌ارشد دانشگاه آزاد تبریز.
حسینی­فر، حسین. (1392). شناسایی و سنجش ادراکات دانش‌آموزان دبیرستانی از ماهیت علم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری- دانشگاه تربیت دبیر شهیدرجایی- دانشکده علوم.
خلاقی، علی اصغر و غلامعلی احمدی. (1393). الگویی برای تدوین کتاب راهنمای معلم در برنامه درسی آموزش فنی و حرفه­ای. نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش. 8.(4)، دانشگاه شهید رجایی. صص287-300.
خلیلی بروجنی، روح­الله. (1389). نکاتی پیرامون کتاب­های راهنمای معلم. مجله رشد آموزش فیزیک. شماره1. دورة بیست و ششم. صص2-3.
سعیدی، مریم. (1390). بررسی دیدگاه­های دانش‌آموزان و معلمان علوم راهنمایی از علم و ماهیت آن. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه شهید رجایی تهران.
شعبانی، مرتضی. (1390). مقایسه روش­های تدریس معلمان درس دین و زندگی1 با روش­های توصیه شده در کتاب راهنمای معلم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
صفوی، امان­اله و محمود معافی. (1369). ویژگی­های راهنمای معلم دفتر برنامه­ریزی و تألیف کتب درسی. وزارت آموزش و پرورش ایران.
ضرغامی، سعید. (1393). تبیینی سازه­گرا/واقع­گرا دربارة چیستی علم و عناصر آن؛ پژوهش­نامه مبانی تعلیم وتربیت، 4(1)، 28-5.
کریمی. (1386). نقد و بررسی کتاب­های علوم تجربی دوره راهنمایی تحصیلی از منظر پیش فرض­های فلسفه­ علم و ارائه الگویی برای تدوین این کتاب­ها. رساله دکتری دانشگاه شیراز.
کریمی، محمدحسن؛ مزیدی، محمد و مهرمحمدی، محمود. (1386). نقد و بررسی کتاب علوم پایه اول­راهنمایی­تحصیلی از منظر فلسفه­ علم. مجله علوم­ اجتماعی ­و ­انسانی­ دانشگاه ­شیراز. 26(3)، صص136-111.
لیاقت، سمیه، نیک­نام، زهرا و سعیده باقری. (1392). ماهیت علم و آموزش علوم تجربی: تحلیل محتوای کتاب درسی علوم تجربی پایه سوم راهنمایی. فصلنامه برنامه‌درسی ایران. سال هشتم. شماره 29. صص116-89.
معافی، محمود. (1385). کتاب راهنمای معلم در چشم­انداز جهانی. مجله رشد جوانه. وزارت آموزش و پرورش. شماره 15. صص34-41.
ملک حسینی، صباح. (1391). نقد و بررسی کتاب معلم (راهنمای تدریس) جغرافیای دوره پیش‌دانشگاهی رشته علوم انسانی. مجلة رشد آموزش جغرافیا. دوره بیست و ششم. شماره 4.
ملکی، حسن. (1385).  برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل). مشهد: نشپیم اندیشه.
مولا، سمیه. (1391). بررسی تجربه دبیران علوم دبیرستان از ماهیت علم و چگونگی انعکاس آن در کتاب­های درسی. پایان­نامة کارشناسی ارشد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. دانشگاه
تبریز- دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی.
مولا، سمیه؛ فتحی اذر اسکندر و یوسف ادیب. (1395). تجارب دبیران علوم دوره دبیرستان از ماهیت علم؛ یک مطالعة پدیدارشناسی. فصلنامه پژوهش در برنامه­ریزی درسی. سال سیزدهم، شماره 24.صص 53-38.
Aktamis, H.(2012). How prospective mathematics teachers view the nature of science. Social and Behavioral Sciences  (31) 690 – 694.
American Association for Advancement of Science. (1993). Benchmarks forscience literacy. New York: Oxford University Press.
American Association for the Advancement of  science . 1990 . Scince for all Americans. NewYork: oxford university. http://www.project2061 .org (accessed 19 September 2013).
Bell R. L., Bridget K. Mulvey, and Jennifer L. Maeng (2012). Beyond Understanding: Process Skills as a Context for Nature of Science Instruction .Advances in Nature of Science Research. ISBN 978-94-007-2456-3. Editor: Khine M. S.225-245.
Lederman, J. S., McComas, W. F., Ogunniyi, M., Saunders, K., Cofre´, H., Neumann, I., et al. (2015). International perspectives about the nature of science. Strand Sponsored Symposium presented at the annual meeting of the National Association for Research in Science Teaching, Chicago, USA, April 11–14, 2015.
Lederman, N. G. (2007). Nature of science: Past, present, and future. In S. K Abell & N. G. Lederman (Eds.), Handbook of research on science education (pp. 831–880), Mahway, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Majidi, S. (2012). Structural patterns and representation forms of university physics teachers: Biot-Savart Law and Ampère’s law. Journal of Baltic Science Education, 11 (4), 318-332.
Matthews M.R.(2012).Changing the Focus: From Nature of Science (NOS) to Features of Science (FOS).Advances in Nature of Science Research.ISBN 978-94-007-2456-3. Editor: Khine M. S.3-26.
Maykut , p and Morehouse , R. (1995). Beginning Qualitative Researh , London:Rainer, Julie. R. (1999). Democratic practices in Teacher Education and the elementary classroom, Teaching and Teacher Education 15.
Mc Commas,W.F. (2002). The Nature of Science in Science Education Rationales and Strategies. Kluwer Academic Publisher ̦National Education Goals Panel. (1998) Recommendations regarding the implementation of standards. Re­trieved on October 17, 2006, from http:/ /govinfo.library.unt.edu/negp/page1-13-9.htm.
Millar, R., & Osborne, J. (1998). Beyond 2000: Science education for the future. London: King’s College.
Pavez, J.M., Vergara, C.A., Santibanez, D. & Cofre, H.(2016). Using a Professional Development Program for Enhancing Chilean Biology Teachers’ Understanding Of  Nature of  Science (NOS) and Their Perceptions About Using.
Popper, K.R. (1992). The  logic of scientific discovery. London: Routledge. (Original work published 1934).
Sarkar, Md. M. A; J. J Gomes.(2013). Science Teachers' Conceptions of Nature of Science: The Case of Bangladesh. http://eric.ed.gov.
Travis, M. (1994). The impact of  teachers’ conceptions of  the nature of science on the planned implimentation of curriculum. Paper present at the annual meeting of the National Association for Research in science Teaching, Anaheim,CA.
Wahbeh, N., & Abd-El-Khalick, F. (2014). Revisiting the translation of nature of science understandings into instructional practice: Teachers’ nature of science pedagogical content knowledge. International Journal of Science Education, 36(3), 425–466.