بررسی میزان برخورداری کتاب‌های فارسی دوره‌ی ابتدایی از مؤلفه‌های خلاقیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش دانشگاه شیراز

چکیده

هدف اساسی این تحقیق، بررسی میزان برخورداری کتاب‌های فارسی دوره‌ی ابتدایی از مولفه‌های خلاقیت، بر اساس دید گاه‌های گیلفورد و بیکاردز است. پس از مشخص کردن مولفه‌های مورد نظر، از دیدگاه گیلفورد و بیکاردز به عنوان ملاک‌های تحلیل و تعیین بند هر درس به عنوان واحد تحلیل، با استفاده از تکنیک ویلیام رومی، به تحلیل محتوای متن، پرسش‌ها و تصاویر پنج کتاب مذکور اقدام شد. نتایج تحلیل نشان داد، که میزان توجه به خلاقیت در کتاب‌های اول و دوم ابتدایی در حد پایین تر از متوسط (ضریب درگیری پایین‌تر از 1) و کتاب‌های سوم، چهارم و پنجم ابتدایی در حد بالا تر از متوسط (ضریب درگیری بالاتراز 1) بود، اما کتب مورد مطالعه از لحاظ توجه به مولفه‌های خلاقیت، به خصوص در بخش متن درس‌ها و تصاویر، نیاز به بازنگری واصلاحات اساسی دارند.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
افروز، غلامعلی. (1379). مباحثی در روان‌شناسی تربیت کودکان و نوجوانان. چاپ ششم، تهران: انجمن اولیا و مربیان.
ایمانی، محسن و مظفر، محمد. (1383). تحلیل محتوای کتاب هدیه‌های آسمانی و کتاب کار پایه دوم دبستان سال 1381 در مقایسه با کتاب تعلیمات دینی چاپ سال 1380. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی،7 (3)، بهار.
براهنی، محمد تقی. (1369). خلاقیت، ماهیت و اندازه‌گیری آن. نشریه دانشکده علوم تربیتی، تهران، 7 (1).
بودو، آلن. (1358). خلاقیت در آموزشگاه. ترجمه خان زاده، علی، تهران: چهر.
تورنس، پل. (1979). استعدادها و مهارت‌های خلاقیت و راه‌های آزمون و پرورش آن. ترجمه قاسم زاده، حسن (1372)، تهران: دنیای نو.
حج فروش، احمد. (1375). چگونگی ایجاد آموزش عمومی پویا و خلاق از طریق مشارکتهای مردمی. فرهنگ مشارکت، 7، بهار.
خلخالی، مرتضی. (1359). ویژگی‌های مطلوب کتاب درسی و اصول بررسی و ارزشیابی. دفتر تحقیقات و برنامه ریزی و تالیف کتاب درسی، نشریه شماره 17.
دادستان، پریرخ. (1376). هوش و خلاقیت. استعدادهای درخشان، سال دوم، شماره 1.
رضاپور، یوسف. (1371). بررسی تطبیقی پرسش‌ها و تکالیف کتاب‌های درسی پایه سوم ابتدایی با عوامل خلاقیت از نظر گیلفورد. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
روح اللهی، مهدی. (1372). بررسی تاثیر آموزش‌های ارایه شده در دوره متوسطه بر خلاقیت دانش آموزان پایه سوم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
سیف، علی اکبر. (1371). روان شناسی پرورشی. تهران: رشد.
شاوردی، تهمینه. (1373). تحلیل محتوای کتب درسی دوره ابتدایی با تکیه بر فرهنگ توسعه. گزارش تحقیق، جهاد دانشگاهی الزهرا.
شهر آرای، مهرناز. (1377). رویکرد‌های چند وجهی: راه حلی برای مشکلات پژوهش در خلاقیت. پژوهش‌های تربیتی، 6 (3 و 4).
عابدی، جمال. (1372). خلاقیت و شیوه‌ای نو در اندازه گیری آن. پژوهش‌های روان شناختی، 2 (2).
عربی، محمدکاظم. (1368). بررسی مشکلات آموزش علوم دوره آموزش عمومی در استان خراسان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
قاسم زاده، حسن. (1375). برنامه ریزی آموزشی جهت تفکر و یادگیری خلاق. فصلنامه پژوهش و مهندسی، شماره 3 و4.
کریمی، علی. (1379). بررسی رابطه خلاقیت با اضطراب، جنسیت، پیشرفت تحصیلی و منزلت اجتماعی گروهی از دانش آموزان مقطع سوم راهنمایی شهر شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
گلاور، جان، ای. (1990). روان شناسی تربیتی، اصول و کاربرد آن. ترجمه خرازی، علی نقی (1368)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مارشال، کاترین و راسمن، گرچن، ب. (1381). روش تحقیق کیفی. ترجمه پارساییان، علی و اعرابی، سید محمد، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مایلی، ر. (1368). ساخت، پدید آیی و تحول شخصیت. ترجمه منصور، محمود، تهران: دانشگاه تهران.
محسنی، نیک چهره. (1354). بررسی محتوای کتب درسی دوره ابتدایی. سخنرانی‌های دومین دوره جلسات خانواده و فرهنگ، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
محسنی، نیک چهره و ثنا گو، فریدون. (1355). تصویر زن در کتب درسی دوره ابتدایی. تهران: سازمان زنان ایران.
محمودی، رضا. (1385). بررسی میزان برخورداری کتاب‌های فارسی و علوم اول راهنمایی از مولفه‌های خلاقیت. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
مرعشی، منصور. (1372). بررسی تطبیقی پرسش‌ها و تکالیف کتاب‌های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی با عوامل خلاقیت از نظر گیلفورد. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
مزیدی، محمد. (1385). مقدمه‌ای بر مبانی تحقیق کیفی و تحلیل کیفی داده‌ها. جزوه درسی روش تحقیق کیفی، دانشگاه شیراز: انتشارات دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
مفیدی، فرخنده. (1371). کاربرد مفهوم خلاقیت در برنامه ریزی آموزشی و درسی مدارس ابتدایی. همایش جایگاه تربیت در آموزش و پرورش دوره ابتدایی، معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.
ملکی، حسن. (1368). بررسی مقایسه‌ای برنامه تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی کشور‌های ایران، استرالیا و آمریکا از نظر اصول سازماندهی و معیار‌های سازماندهی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
منطقی، مرتضی. (1380). بررسی پدیده خلاقیت در کتاب‌های درسی دبستان، بررسی تاثیر آموزش خلاقیت در دانش آموزان ابتدایی و ارایه الگویی برای آموزش آنان. رساله دکتری، دانشگاه تربیت معلم.
میرلوحی، سیدحسین. (1371). در جستجوی معیارهایی برای انتخاب محتوا. فصلنامه تعلیم و تربیت، 8 (2)، تابستان.
نوری، زهرا. (1381). بررسی تفاوت‌های جنسیتی با توجه به رابطه خلاقیت و عملکرد تحصیلی در دروس ریاضی، علوم و ادبیات دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
نوکنده، مهدی. (1369). بررسی فراوانی و تعیین نحوه توزیع مفاهیم در کتاب فارسی پایه اول و دوم دوره ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
یقینی، فروغ الزمان. (1376). بررسی نقش محتوای کتاب زیست شناسی جانوری (سال سوم نظری، نظام جدید متوسطه) در ایجاد خلاقیت در دانش آموزان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی.
ب. انگلیسی
Angeloska, G. N. (1996). Children creativity in the preschool institution in Macedonian. Childhood Education: International Prospective. New-Zealand.
Denise, S. (2000). Teacher and student perception of creativity in the classroom environment. Roeper Review, 22 (143).
Feldhusen, J. F. & Goh, B. E. (1995). Assessing and assessing creativity: An intercreative review of theory. Research and Development Reactivity Research Journal, 8(3): 231-247.
 
Gubbins, E. J. (Ed). (1995). Research related to the enrichment trained model. National research center on the gifted and talented. Stores, CT
Kerka, S. (1999). Creativity in adulthood. ERIC clearinghouse on adult career, and vocational education, Columbus, OH. (Rose net).
Mellou, E. (1996). Can creativity be nurtured in young children? Early Childhood Development and Care. 11: 119-130.
Murray, T. R. (1990). The encyclopedia of human development and educational theory, research and studies. New York: Pergamon Press.
Renzulli, J. S. (1992). A general theory for the development of creative productivity through the pursuit of ideal acts of learning. Gifted Child Quarterly. 36: 170-182
Romey, D. William. (1986). Inquiry techniques for teaching science. Prentice-Hall, INC., Englewood Cliffs, New Jersey.
Shaughnessy, M. F. (1991). The supportive educational to special education for creativity. V. S. New Mexico.
Torrance, E. P. (1972). Can we teach children to think creativity? Journal of Creative Behavior. 6: 114-143.